Əsas elmi nəticələr - Kataliz və Qeyri-üzvi Kimya İnstitutu

Ana səhifəƏsas elmi nəticələr

Əsas elmi nəticələr

2023-cü ildə əldə edilən mühüm nəticələr:

PROBLEM

Mineral və bərpa olunan xammal emalının fiziki-kimyəvi əsasları və yeni qeyri-üzvi funksional materialların sintezi

MÜHÜM NƏTİCƏ

Azərbaycan Respublikasında 2022-2026-cı illərdə Sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasından irəli gələn tullantıların səmərəli idarə olunması istiqamətində Daşkəsən filiz hövzəsinin arsentərkibli tullantılarından arsenin tələbat həddinə qədər zərərsizləşdirilməsinin optimal şəraiti tapılmışdır. Alınan nəticələrin “Ekologiya və ətraf mühit” lə məşğul olan təşkilatlara təklif edilməsi nəzərdə tutulur.

İcraçılar: k.e.d., prof. Arif Heydərov, k.ü.f.d. Nuranə Abbasova, k.ü.f.d. Aybəniz Quliyeva, k.e.i., dissertant Aytən Muradova

1. M.D.Turan, R.Aydoğmuş, M.Turan, A.Heydarov. İnvestigation of iron recovery from filter dust of casting factory. Insights in Mining Science and Technology. 2023. İSSN: 2689-4629.

2. А.А.Гейдаров, Н.И.Аббасова, З.А.Джаббарова, А.А.Ибрагимов, Г.И. Алышанлы. Кинетические и термодинамические исследования удаления ионов железа(III) из водных смесей Dowex G-26 (H). 2023, Металлы. № 6, с. 98-104.

MÜHÜM NƏTİCƏ

Entropiya mühəndisliyi strategiyasına əsaslanmaqla aparılmış sistemli tədqiqatlar nəticəsində ümumi formulu A₈BX₆ (A-Cu,Ag; B-Si,Ge, n; X-xalkogen) olan argirodit ailəsi birləşmələri əsasında müxtəlif əvəzləməli bərk məhlullar alınmış və xarakterizə olunmuşdur. Müəyyən edilmişdir ki, aşkar edilmiş yeni dəyişən tərkibli fazalarda entropiya faktorunun sinergetik təsiri nəticəsində müvafiq stexiometrik tərkibli birləşmələrdə yalnız yüksək temperaturlarda davamlı olan ionkeçirici kubik fazalar otaq temperaturunda stabilləşir. Bu nəticə argirodit ailəsi birləşmələri əsasında yüksək termoelektrik effektivliyinə və qarışıq ion-elektron keçiriciliyinə malik yeni ekoloji təhlükəsiz funksional materialların alınması üçün geniş imkanlar açır.

İcraçılar: AMEA-nın müxbir üzvü Məhəmməd Babanlı, k.ü.f.d., dos. Leyla Məşədiyeva (Kataliz və Qeyri-üzvi Kimya institutu), k.e.d., prof. Yusif Yusibov, k.ü.e.d, dos. İsfəndiyar Alverdiyev (Gəncə Dövlət Universiteti)

1. U.R.Bayramova, K.N.Babanly, E.I.Ahmadov, L.F.Mashadiyeva, M.B.Babanly. Phase equilibria in the Cu₂S-Cu₈SiS₆-Cu₈GeS₆ system and thermodynamic functions of phase transitions of the Cu₈Si_(1-x)Ge_xS₆ argyrodite phases. Journal of Phase Equilibria and Diffusion, 2023, vol. 44, p. 509–519

2. A.J.Amiraslanova, A.T.Mammadova, S.Z.Imamaliyeva, I.J.Alverdiyev, Yu.A.Yusibov, M.B.Babanly. The 6Ag₂Se+Ag₈GeTe₆«6Ag₂Te+Ag₈GeSe reciprocal system. Russian Journal of Inorganic Chemistry, 2023, №8, p.1099-1110

3. U.R.Bayramova, K.N.Babanly,E.I.Ahmadov, L.F.Mashadiyeva,Yu.A.Yusibov, M.B. Babanly. Phase equilibria in the Cu₂Se-Cu₈SiSe₆-Cu₈GeSe₆. Russian Journal Inorganic Chemistry, 2023, No11

MÜHÜM NƏTİCƏ

Polidentat hidrazon liqandları əsasında effektiv bakterisidlər, funqisidlər və xərçəng əleyhinə aktiv olan preparatlar sintez edilmişdir. Birləşmələrin mikrob əleyhinə aktivliyi zonal diffuziya üsulu ilə neft məhsullarında geniş yayılmış mikroorqanizmlərinin təmiz kulturaları üzərində öyrənilmişdir

İcraçılar:akademik Əjdər Məcidov, k.e.d., baş e.i. Pərizad Fətullayeva, e.i. Səbinə İsmayılova

1. P.A.Fatullayeva, A.A.Mejidov, M.G.Safronenko, V.N.Khrustalev, B.Yalcin, N.Sadeghian, P.Təslimi, B.Tuzun. (E)-N′(3,5-di- tert- butil-2- hydroxybenzilidene)-2-hyd-

roxybenzohydrazide (H₃sahz)₂ Copper (II) Complex: Synthesis, Crystal Structures, in silico Evaluations, and Enzymatic Inhibition. Journal ChemistrySelect: 17 April, 2023. https://doi.org/10.1002/slct.202300319

MÜHÜM NƏTİCƏ

Modulyasiya edilmiş oliqo-α-aminopiridin liqandları əsasında keçid metalların (Cu,Ni) kompleksləri sintez edilmişdir. Onların əsasında bioloji aktiv maddələr və yüksək istilik keçiriciliyinə malik mikro/nano flüidlər hazırlanmışdır.

Şəkil. Modullaşdırılmış liqandlarla üç- və beşnüvəli nikel metal-stringlərin molekulyar quruluşu

İcraçılar: akademik Əjdər Məcidov, akademik Dilqəm Tağıyev, k.e.d., baş e.i. Pərizad Fətullayeva, k.e.d., baş e.i. Rayət İsmayılov

1. B.A.Suleimanov, H.F.Abbasov, R.H.Ismayilov. Thermophysical properties and stabilization mechanism of nano- and microfluids with [Ni5(µ5-pppmda)₄Cl₂] metal string complex particles. SOCAR Proceedings, 2023, No.2, 030-039, Azerbaijan. dx.doi.org/10.5510/OGP20230200843.

2. R.H.Ismayilov, F.F.Valiyev,D.B.Tagiyev, A.A.Medjidov, P.A.Fatullayeva,B.Tüzün, P.Taslimi, Chi-How Peng, Su-Ying Chien,Gene-Hsiang Lee, and Shie-Ming Peng. Trinuclear nickel (II) string complexes and copper (II) coordination polymer with pyrazine modulated unsymmetrical dipyridylamino ligand: Synthesis, structure and bioactivity properties with molecular docking. Journal of Molecular Structure. 2023.

PROBLEM

Katalizin fundamental əsaslarının inkişaf etdirilməsi, yeni katalizatorların və adsorbentlərin yaradılması

MÜHÜM NƏTİCƏ

Metanın nanostrukturlu bifunksional biomimetik katalizator-tetrakis/Al₂O₃ iştirakında ekoloji təmiz yaşıl oksidləşdirici-H₂O₂ ilə birbaşa metanola oksidləşdirilməsi nəticəsində 300^°C temperaturda 20%-ə yaxın metanol, 8.2% dimetil efiri alınır. Təcrübələr əsasında metanın paralel – ardıcıl çevrilməsinin mərhələli mexanizmi verilmi və bu mexanizmə əsaslanmış kinetik model tərtib edilmiş, reaksiyanın kinetik parametrləri hesablanmışdır.

İcraçılar: akademik Tofiq Nağıyev, k.ü.f.d. Lətifə Həsənova, e.i. Gülşən Nəhmətova

1. Patent AZ, № İ 20220060, T.M.Nağıyev, L.M.Həsənova, G.Ç.Nəhmətova. “Metanolun alınması üsulu”, 27. 09. 2022.

2. G.Nahmatova, L.Gasanova, T.Nagiev. Biomimetic conversion of methanol to dimethyl ether. Journal of Biomimetics, Biomaterials and Biomedical Engineering (JBBBE). 2023.

MÜHÜM NƏTİCƏ

Karbon monooksidin aşağı temperaturlu oksidləşməsi üçün tərkibində qiymətli metallar olmayan katalizator kimi texnoloji baxımdan sadə və enerjiyə qənaət edən zol-gel yanma üsulu ilə və mikrodalğalı texnologiyadan istifadə etməklə mis və manqan tərkibli ferritlər sintez edilmişdir. Alınan katalizatorların iştirakında karbon monooksid karbon dioksidə 120-150⁰C temperaturda və yüksək həcmi sürət (2000-2400 saat^-1) tam konversiya olunur.

İcraçılar: k.ü.f.d. Sima Zülfüqarova, e.i. Züleyxa Ələsgərova, e.i. Günel Əzimova

1. С.М.Зульфугарова, Г.Р.Азимова, З.Ф.Алескерова, У.Р.Гулиева.Сочетание микроволновой технологии с золь-гель методом с автогорением для получения катализаторов низкотемпературного окисления монооксида углерода. Труды Кольского научного центра РАН. Серия:Технические науки. 2023. Т.14. №2. c.92-96. DOİ: 10.37614/2949-1215.2023.14.2.016.

2. S.M.Zulfugarova, G.R.Azimova, Z.F.Aleskerova, D.B Tagiev. Cobalt-Containing Oxide Catalysts Obtained by the Sol-Gel Method with Auto-Combustion in The Reaction of Low-Temperature Oxidation of Carbon Monoxide. Journal of the Turkish Chemical Society. 2023; vol. 10(3): p.577-588. DOI: https://doi.org/ 10.185 96/ jotcsa.1261839

MÜHÜM NƏTİCƏ

Xitozanın salisil aldehidi və metil yodidlə reaksiyası nəticəsində N-(2-hidroksibenzil)-N,Nʹ-dimetil xlorid törəməsi alınmışdır. Reduksiyaedici kimi NaBH₄-dən istifadə edilmişdir. Hər bir mərhələnin nümunələri SEM, FTIR üsullarla tədqiq edilmiş və quruluşları təsdiq edilmişdir. Sintez olunmuş xitozan modifikantının Cr(VI) və Mn(II) ionlarına qarşı sorbsiya tutumu öyrənilmiş və yüksək sorbsiya xüssusiyyətlərinə malik olmaları müəyyən olunmuşdur.

İcraçılar: akademik Dilqəm Tağıyev, k.e.d. Nizami Zeynalov, k.ü.f.d. Sevda Fətullayeva, k.e.i. Çiçək Seyidova, b.lab. Elnarə Nəsiyyəti, b.lab. Dilşad Babayeva.

1. Ch.M.Seyidova, S.A.Djabiyeva, S.S.Fatullayeva, H.F.Aslanova, N.T.Shikhverdiyeva, J.E.Guliyeva, A.R.Rajabli, N.A.Zeynalov. Obtaining chitosan/ polyvinylpyrrolidone-based copolymer material. Proceedings of the 2^nd International Scientific and Practical Conference «Science: Development and Factors its Influence». (June 6-8, 2023). Amsterdam, Netherlands. p.339-342

2. Ch.M.Seyidova, S.A.Djabiyeva, N.T.Shikhverdiyeva, S.S.Fatullayeva, N.A.Zeynalov. Obtaining the graft copolymer of chitosan and polyacrylic acid. Proceedings of the 2^nd International Scientific and Practical Conference «Modern Directions and Movements in Science», (April 16-18, 2023). Luxembourg. p.504-507

MÜHÜM NƏTİCƏ

Xitozanın N-vinilpirrolidon və 4-vinilpiridinlə calaq sopolimeri sintez olunmuşdur. Monomerlərin xitozana calaq olunma dərəcəsi (G) və calaq olunma effektivliyinin (E) temperaturdan, inisiatorun qatılığından, həlledicinin həcmindən, reaksiya müddəti və monomerlərin mol nisbətindən asılılığı tədqiq edilmişdir. Müəyyən olunmuşdur ki, monomerlərin uyğun olaraq 0,24 mol/l N-vinilpirrolidon və 0,026 mol/l 4-vinilpiridin qatılığında 0,35q xitozanın 75 ml 2%-li CH₃COOH məhlulunda 75⁰C, 120 dəq. müddətində radikal calaq sopolimerləşmə reaksiyası optimal olur və calaq olunma effektivliyi G=278% və E=39-42% homopolimerləşmə dərəcəsi ilə minimum olub 18-20% təşkil edir.

İcraılar: akademik Dilqəm Tağıyev, k.e.d. Nizami Zeynalov, e.i. Rəna Süleymanova,

e.i. Aytən Quliyeva, mühəndis Lalə Qulubəyova, k.e.i. Nigar Şıxverdiyeva

1. Sh.Tapdiqov, L.Ambrosio, D.Taghiyev, M.G.Raucci, N.Zeynalov. Adsorption of trypsin onto pH sensitive poly-N-vinylpyrrolidone-co-poly-4-vinylpyridine and its magnetic based hydrogel: Sorption isotherms and thermodynamic parametrs. Sensors and actuators: A.Physical, 2023, vol.356, p.1-12.

PROBLEM

Kimyəvi proseslərin texnologiyası və modelləşdirilməsi

MÜHÜM NƏTİCƏ

Qeyri-Nyuton neft emulsiyalarının təmizlənməsi proseslərində müxtəlif təcrübələr, hesablamalar və reoloji xassələrin analizi əsasında damcıların diffuziya ilə daşınması nəticəsində koalesensiyasının və birləşməsinin iki fərqli mexanizmi təklif olunur:

a) adi maye damcılarının yüksək özlülüklü neft mühitində koalesensiyası; burada onların toqquşması nəticəsində qeyri-nyuton mayesindən fazalararası qat əmələ gəlir;

b) qeyri-nyuton mayesinin asfalt-qətran damcıları adi mayenin damcıları ilə toqquşur; burada qeyri-nyuton mayesinin damcısı adi maye damcısı üzərində yayılaraq onun səthində adsorbsiya qatını əmələ gətirir.

Bu mexanizmlər əsasında müxtəlif neft emulsiyalarının təmizlənməsi və saflaşdırılması prosesləri üçün fərqli effektiv texnologiyalar yaratmaq təklif olunur.

İcraçılar: AMEA-nın müxbir üzvü Qüdrət Kəlbəliyev, t.ü.f.d.,dos. Manaf Manafov, t.ü.f.d., dos. Qoşqar Əliyev, e.i. Vəfa Kərimli, k.e.i. Fatma Şıxıyeva

1. Г.И.Келбалиев, Д.Б.Тагиев, С.Р.Расулов, М.Р.Манафов. Структурообразование и эффективная вязкость неньютоновской нефти. Инженерно-физический журнал, 2023, Т. 96, № 1, с.57-64.

2. G.S. Aliyev, Kh.M. Rustamli & Kh.Sh. Hajiahmedzade. Calculation of Kinetic and Diffusion Coefficients of the Process of Surfactant Adsorption in Oil-Bearing Porous Rocks. Math Models Comput Simul. 2023, 15, p.476–484. https://doi.org/ 10.1134 /S207004822303002X

MÜHÜM NƏTİCƏ

Müxtəlif neft-karbohidrogen xammalının termiki pirolizi nəticəsində əmələ gələn maye yan məhsullar- pirolizin yüngül və ağır qətranlarının müştərək emalı nəticəsində yanacaq və yanacaq komponentlərinin alınması yolları tədqiq edilib, sənaye miqyasında yeni, səmərəli texnoloji sxemin tətbiqi üçün təkliflər hazırlanıb.

İcraçılar:t.e.d., prof. Fikrət Sadıqov, t.ü.f.d., dos. Qurban Hacıyev, mühəndislər Elvira Məlikova, Gülarə Həsənzadə

1. F.M.Sadıqov, Q.N.Hacıyev, Ş.D.Əliyeva, İ.H.Məmmədova, G.H.Həsən-zadə, E.T. Məlikova, N.S.Sadıqova. Etilen istehsalının yan məhsulu yüngül piroliz qətranının səmərəli emal üsullarının tədqiqi. Azərbaycan Neft Təsərrüfatı Jurnalı, 2023, № 4, s. 43-47.

2. Ф.М.Садыгов, Г.Г.Гасан-заде, Э.Т.Меликова, И.Г.Мамедова, Н.С.Садыгова. Исследование возможности совместной переработки тяжелей и легкой смолей пиролиза. Нефтепереработка и Нефтехимия, 2023, № 4, с. 39-43.

MÜHÜM NƏTİCƏ

Yerli təbii xammal əsasında suda və torpaqda olan toksiki elementlərə qarşı yüksək sorbsiya qabiliyyətinə malik ekoloji cəhətdən təmiz sorbentlər hazırlanıb.

İcraçılar: k.e.d., dos. Zenfira Ağayeva, k.ü.f.d., dos. Soltan Məmmədova, e.i. Sevinc Bayramova, e.i. Elvin Cabarov, e. i. Leyla Abdullayeva

1. Z.Agayeva, A.M.Gashkay, S.Bayramova, Kh.N.Ilyasdova. “Ecological assessment of biosphere safety”, monograph, Universitas Publishing Petroshany, Romania, 2023.

2. Z.R.Agayeva, C.M.Shabanova, H.L.Rafiyeva, E.M.Kazimova Modeling the process of ecological recovery of oil-contaminated substances. Processes of Petrochemistry and Oil Refining. 2023, vol.24, №.3 p. 397-409.

PROBLEM

Mineral və bərpa olunan xammal emalının fiziki-kimyəvi əsasları və yeni qeyri-üzvi funksional materialların sintezi

MÜHÜM NƏTİCƏ

İcraçılar: k.e.d., prof. Arif Heydərov, k.ü.f.d. Nuranə Abbasova, k.ü.f.d. Aybəniz Quliyeva, k.e.i., dissertant Aytən Muradova

1. M.D.Turan, R.Aydoğmuş, M.Turan, A.Heydarov. İnvestigation of iron recovery from filter dust of casting factory. Insights in Mining Science and Technology. 2023. İSSN: 2689-4629.

MÜHÜM NƏTİCƏ

MÜHÜM NƏTİCƏ

İcraçılar:akademik Əjdər Məcidov, k.e.d., baş e.i. Pərizad Fətullayeva, e.i. Səbinə İsmayılova

MÜHÜM NƏTİCƏ

Şəkil. Modullaşdırılmış liqandlarla üç- və beşnüvəli nikel metal-stringlərin molekulyar quruluş

İcraçılar: akademik Əjdər Məcidov, akademik Dilqəm Tağıyev, k.e.d., baş e.i. Pərizad Fətullayeva, k.e.d., baş e.i. Rayət İsmayılov

PROBLEM

Katalizin fundamental əsaslarının inkişaf etdirilməsi, yeni katalizatorların və adsorbentlərin yaradılması

MÜHÜM NƏTİCƏ

Metanın nanostrukturlu bifunksional biomimetik katalizator-tetrakis/Al₂O₃ iştirakında ekoloji təmiz yaşıl oksidləşdirici-H₂O₂ ilə birbaşa metanola oksidləşdirilməsi nəticəsində 300^°C temperaturda 20%-ə yaxın metanol, 8.2% dimetil efiri alınır. Təcrübələr əsasında metanın paralel – ardıcıl çevrilməsinin mərhələli mexanizmi verilmiş və bu mexanizmə əsaslanmış kinetik model tərtib edilmiş, reaksiyanın kinetik parametrləri hesablanmışdır.

İcraçılar: akademik Tofiq Nağıyev, k.ü.f.d. Lətifə Həsənova, e.i. Gülşən Nəhmətova

1. Patent AZ, № İ 20220060, T.M.Nağıyev, L.M.Həsənova, G.Ç.Nəhmətova. “Metanolun alınması üsulu”, 27. 09. 2022.

2. G.Nahmatova, L.Gasanova, T.Nagiev. Biomimetic conversion of methanol to dimethyl ether. Journal of Biomimetics, Biomaterials and Biomedical Engineering (JBBBE). 2023.

MÜHÜM NƏTİCƏ

İcraçılar: k.ü.f.d. Sima Zülfüqarova, e.i. Züleyxa Ələsgərova, e.i. Günel Əzimova

MÜHÜM NƏTİCƏ

İcraçılar: akademik Dilqəm Tağıyev, k.e.d. Nizami Zeynalov, k.ü.f.d. Sevda Fətullayeva, k.e.i. Çiçək Seyidova, b.lab. Elnarə Nəsiyyəti, b.lab. Dilşad Babayeva.

MÜHÜM NƏTİCƏ

İcraılar: akademik Dilqəm Tağıyev, k.e.d. Nizami Zeynalov, e.i. Rəna Süleymanova,e.i. Aytən Quliyeva, mühəndis Lalə Qulubəyova, k.e.i. Nigar Şıxverdiyeva

PROBLEM

Kimyəvi proseslərin texnologiyası və modelləşdirilməsi

MÜHÜM NƏTİCƏ

a) adi maye damcılarının yüksək özlülüklü neft mühitində koalesensiyası; burada onların toqquşması nəticəsində qeyri-nyuton mayesindən fazalararası qat əmələ gəlir;

Bu mexanizmlər əsasında müxtəlif neft emulsiyalarının təmizlənməsi və saflaşdırılması prosesləri üçün fərqli effektiv texnologiyalar yaratmaq təklif olunur.

İcraçılar: AMEA-nın müxbir üzvü Qüdrət Kəlbəliyev, t.ü.f.d.,dos. Manaf Manafov, t.ü.f.d., dos. Qoşqar Əliyev, e.i. Vəfa Kərimli, k.e.i. Fatma Şıxıyeva

MÜHÜM NƏTİCƏ

İcraçılar:t.e.d., prof. Fikrət Sadıqov, t.ü.f.d., dos. Qurban Hacıyev, mühəndislər Elvira Məlikova, Gülarə Həsənzadə

MÜHÜM NƏTİCƏ

Yerli təbii xammal əsasında suda və torpaqda olan toksiki elementlərə qarşı yüksək sorbsiya qabiliyyətinə malik ekoloji cəhətdən təmiz sorbentlər hazırlanıb.

İcraçılar: k.e.d., dos. Zenfira Ağayeva, k.ü.f.d., dos. Soltan Məmmədova, e.i. Sevinc Bayramova, e.i. Elvin Cabarov, e. i. Leyla Abdullayeva

1. Z.Agayeva, A.M.Gashkay, S.Bayramova, Kh.N.Ilyasdova. “Ecological assessment of biosphere safety”, monograph, Universitas Publishing Petroshany, Romania, 2023.

2022-Ci İLDƏ ƏLDƏ EDILƏN MÜHÜM NƏTICƏLƏR:

PROBLEM

Azərbaycanın mineral xammalının kompleks emal texnologiyasının işlənilməsi və yüksək texnologiyalar üçün unikal xassəli yeni qeyri-üzvi materialların alınması

MÜHÜM NƏTİCƏ

Azərbaycanın Acınohur qum daşları, Lənkəran və Astara sahil qum səpintilərindən alınan titanmaqnetit konsentratlarının qeyri maqnit fraksiyasının qeyri-səlis məntiq yanaşma vasitəsi ilə emalı şəraiti müəyyən edilmiş, modelləşdirilmiş və realllaşdırılmışdır. Titanmaqnetit konsentratlarından çıxarılan titan dioksiddən istifadə etməıklə Li₄Ti₅O₁₂, Li_1.92Ti_1.04O_3.04, Li₂TiO₃, Li_2.12Ti_0.94O_2.92, Li₄TiO₄ litium titanatları sintez olunmuş, termodinamiki parametrləri və termodinamiki davamlılığı təyin edilmişdir. Bu birləşmələrin 20-300⁰C temperatur intervalında litium ion batareyalarında anod materialı kimi istifadə olunması təklif olunur.

İcraçılar: k.e.d., prof. Asif Məmmədov, e.i. Ülviyyə Şərifova

MÜHÜM NƏTİCƏ

Alüminium və nadir elementlərin istehsal bazasını artıran yeni “Alunit şlamı – kaolinit texnologiyası” işlənib hazırlanmışdır. Mövcud texnoloji proseslərdən fərqli olaraq, gillərin dəmirdən təmizlənməsi emalın ilkin mərhələsində aparılır. Alınan alüminiumlu məhsulun alunitin emal məhlullarına əlavə edilməsi tövsiyə olunur.

İcraçılar: k.e.d., prof. Arif Heydərov, k.ü.f.d., b.e.i. Aybəniz Quliyeva, k.e.i. Gülnar Alışanlı

MÜHÜM NƏTİCƏ

Termodiffuziya üsulu ilə Ст-3 və RCD-32 poladları üzərində xromun, titanın fərdi və qarışıq karbidlərindən ibarət 30-40 mkm qalınlığında və bərkliyi 2-3 Gpa (gigopaskal) olan örtüklər alınmışdır ki, onların da korroziyaya və yeyilməyə qarşı davamlı olmaları müvafiq ölçmələr vasitəsilə müəyyən edilmişdir.

İcraçılar: k.ü.f.d. Hilal Tahirli, k.ü.f.d., ap.e.i. Səadət Məmmədova

PROBLEM

Kimya və neft - kimya sənayeləri üçün yeni və daha səmərəli katalitik sistemlərin yaradılması

MÜHÜM NƏTİCƏ

Smart biomimetik material (dəmirporfirin) və Pb, Ag əsasında peroksidaz tipli biomimetik sensorlar (TphPFe³⁺/Al₂O₃/Pb və TphPFe³⁺/Al₂O₃/Ag) işlənib hazırlanmışdır. Biomimetik sensorların aktivliyi C₂H₅OH-ın su məhlulunda son dərəcə kiçik qatılıqlarında 10^-6 və H₂O₂-in 10^-8 həssaslıq həddində aşkarlanması təsdiq edilmişdir. Biomimetik sensorlar oksidləşdirici və ya onun intermediatlarının təsiri altında uzun müddət aktivliyini saxlayır.

İcraçılar: akademik Tofiq Nağıyev, k.e.d. Nəhməd Əli-zadə, k.ü.f.d., ap.e.i. Nuranə Məlikova

MÜHÜM NƏTİCƏ

Polimer karbon nitridlər əsasında effektiv katalizator və universal sorbent funksiyaları daşıyan yeni maqnetik kompozitlər yaradılmışdır. Yeni kompozitlərin fenilasetileni stirola 91-93% selektivliklə katalitik hidrogenləşdirmə xassəsi və sulu məhlullardan fosfat anionlarının 93-94% selektivliklə sorbsiya etmə effektivliyi müəyyən edilmişdir.

İcraçılar: akademik Dilqəm Tağıyev, k.e.d., prof. Vaqif Əhmədov, k.ü.f.d., ap.e.i. NatalyaMelnikova, k.ü.f.d., ap.e.i. H .Nurullayev

MÜHÜM NƏTİCƏ

Karbohidrogenlər və onların xlorlu analoqlarının oksidləşmə proseselərində polikondensləşmə məhsulları ilə dezaktivləşmiş və ənənəvi üsullarla ( O₂, H₂O və s. 500-600^oC, 10-12 saat) regenerasiyası mümkün olmayan katalizatorların yeni üsulla CO+O₂ qarışığı tətbiq etməklə (400-450^oC, 1-2 saat müddətində) reaktivləşməsi həyata keçirilmişdir.

İcraçılar: k.e.d., prof. Arif Əfəndi, k.ü.f.d., ap.e.i. İradə Məlikova, k.ü.f.d., b.e.i. Natəvan Aykan, k.ü.f.d., ap.e.i. Ədilə Əliyeva, k.ü.f.d., ap.e.i. Elmir Babayev

MÜHÜM NƏTİCƏ

Müvafiq tsiklopentadienil komplekslərinin üzvi fazadan bərk səth üzərinə çökdürülməsi yolu ilə nanoölçülü Mn, Fe, Co oksidlər saxlayan bentonit və mordenit əsaslı katalizatorlar sintez edilmiş, onların katalitik xassələrinin aktiv komponentlərin hissəciklərinin ölçüsündən asılılığı və katalizatorda paylanmasından asılılığı müəyyən edilmişdir. Göstərilmişdir ki, promotor kimi qələvi metalların katalizatora daxil edilməsi CO₂-nin C₂₊ karbohidrogenlərə, kobaltın daxil edilməsi isə metana hidrogenləşməsinə səbəb olur.

İcraçılar: akademik Dilqəm Tağıyev, k.e.d., prof. Etibar İsmayılov, k.ü.f.d., ap.e.i. Aygün Rüstəmova, k.ü.f.d., ap.e.i. Tamella Abbasova, k.ü.f.d., b.e.i. Zülfiyyə Məmmədova, e.i. Afət Sərdarlı

MÜHÜM NƏTİCƏ

Koherent-sinxronlaşdırılmış reaksiyalar prinsipi əsasında tsikloheksanın biomimetik oksidləşməsi prosesi üçün yeni metodla tərtib olunmuş kinetik model eksperimental nəticələri minimal xəta ilə adekvat ifadə edir və bu kinetik metodu istənilən mürəkkəb qoşulmuş reaksiyalara tətbiq etmək olar.

İcraçılar: akademik Tofiq Nağıyev, k.ü.f.d. Lətifə Həsənova, k.ü.f.d.,b.e.i. Ulduz Məmmədova, e.i. Səriyyə Ağaməmmədova

MÜHÜM NƏTİCƏ

Poli-N-vinilpirrolidon əsasında yeni enterosorbentlər alınmış, onların iştirakı ilə sorbsiya prosesinə in vitro müxtəlif parametrlərin təsiri öyrənilmiş və mədə-bağırsaq traktında rast gəlinən ağır Cu²⁺, Ni²⁺, Co²⁺ ionlarına qarşı yüksək sorbsiya xüsusiyyətlərinə malik olmaları göstərilmişdir.

İcraçılar: akademik Dilqəm Tağıyev, k.e.d. Nizami Zeynalov, k.ü.f.d. Sevda Fətullayeva, k.e.i. Çiçək Seyidova

PROBLEM

Texnoloji proseslərin modelləşdirilməsi və optimallaşdırılması

MÜHÜM NƏTİCƏ

Asfalten, qatran və parafin tərkibli ağır neft emulsiyalarının reoloji xassələrini nəzərə alaraq nizamsız strukturların əmələ gəlməsi və dağılması, su damlalarının koalessensiyası, deformasiya və parçalanması, ağır neft mühitində qravitasiya sahəsində çökməsi və emulsiyanın ayrılması üçün hesablama modelləri işlənib hazırlanmışdır.

İcraçılar: AMEA-nın müxbir üzvü Qüdrət Kəlbəliyev, t.ü.f.d., ap.e.i. Manaf Manafov, t.ü.f.d., ap.e.i. Qoşqar Əliyev, e.i. Vəfa Kərimli

2021-Ci İLDƏ ƏLDƏ EDILƏN MÜHÜM NƏTICƏLƏR:

PROBLEM

Texnoloji proseslərin modelləşdirilməsi və optimallaşdırılması

MÖVZU 7:Kimya və neft kimyası proseslərinin, fiziki-kimyəvi reaksiyaların modelləşdirilməsi

ƏN MÜHÜM NƏTİCƏ

Qeyri-Nyuton neftlərinə xas olan hidravlik diffuziya tənliyinin analitik həllinə əsaslanaraq, məsaməli mühitlərdə hidravlik diffuziya və keçericilik əmsallarının qiymətləndirilməsi üçün yeni ifadələr alınmış, bu neftlərin məsaməli mühitlərdə hidrodinamik süzülmə prosesi üçün yeni filtrasiya tənliyi təklif olunmuşdur.

İşraçılar: AMEA-nın müxbir üzvü Qüdrət Kəlbəliyev, t.ü.f.d.,dos. Manaf Manaflı, k.ü.f.d. Qoşqar Əliyev

G.I. Kelbaliyev, D.B.Tagiyev, M.R.Manafov. Rheology of Structured Oil Emulsion, In book: Nano-and Micro-Encapsulation-Techniques and Applications. London: Intech Open (Web of Science),Chapter 7. 2021, pp.201-236. DOI: 10.5772 /intechopen.927 70

MÜHÜM NƏTİCƏLƏR

PROBLEM

Azərbaycanın mineral xammalının kompleks emal texnologiyasının işlənilməsi və yüksək texnologiyalar üçün unikal xassəli yeni qeyri-üzvi materialların alınması.

MÖVZU 2: Yüksək texnologiyalar üçün əhəmiyyətli olan az tonnajlı və unikal xassəli qeyri-üzvi materialların alınma üsullarının təkmilləşdirilməsi, hidrotexniki qurğuların korroziyadan mühafizə üsullarının işlənilməsi, tətbiq üçün tövsiyələrin verilməsi.

MÜHÜM NƏTİCƏ

MnTe×mB^V₂Te₃ (B^V-Bi,Sb) homoloji sıralarına aid laylı birləşmələrin yeni nümayəndələri sintez edilmiş, monokristallar halında alınmış və xarakterizə edilmişlər. Alınmış kristal nümunələri tədqiq edilmiş və müəyyən olunmuşdur ki, bu materialların magnit, elektron və topoloji izolyator xassələri m əmsaılnın qiymətindən kəskin asılıdır. Bu, onlar əsasında topoloji kvant hesablamaları, həmçinin antiferromagnit və 2D spintronika üçün yeni effektiv funksional Van-der-Vaals heterostrukturları yaratmağa geniş imkanlar açır.

İcraçılar: AMEA-nın müxbir üzvü Məhəmməd Babanlı, kiçik elmi işçi Elnur Oruclu, f.ü.e.d, prof. İmaməddin Əmiraslanov (AMEA, Fizika İnstitutu), k.ü.f.d., dos. Ziya Əliyev (Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti)

1. Orujlu E.N., Aliev Z.S., Amiraslanov I.R., Babanly M.B. Phase Equilibria of the MnTe-Sb₂Te₃ System and Synthesis of Novel Ternary Layered Compound – MnSb₄Te₇. //Physics and Chemistry of Solid State, 2021, v.22, №1, pp.39
2. Shikin A.M., Estyunin D.A., Zaitsev N.L., Glazkova D., Klimovskikh I.I., Filnov S.O., Rybkin A.G., Schwier E.F., Kumar S., Kimura A., Mamedov N., Aliev Z., Babanly M.B., Kokh K., Tereshchenko O.E., Otrokov M.M., Chulkov E.V., Zvezdin K.A., Zvezdin A.K.. Sample-dependent Dirac-point gap in MnBi₂Te₄ and its response to applied surface charge: A combined photoemission and ab initio study. //Physical Review B, 2021, v.104, pp.115168.

PROBLEM

Kimya və neft kimya sənayeləri üçün yeni və daha səmərəli katalitik sistemlərin yaradılması.

MÖVZU 4: Yaşıl oksidləşdiricilər” vasitəsilə oksidləşmə reaksiyalarının effek-

tivliyini yüksəltmək üçün biomimetik və nanokarbon katalizatorlarının yaradılması və innovativ texnologiyaların işlənilməsi.

MÜHÜM NƏTİCƏ

Metanın qaz fazada hidrogen peroksidlə birbaşa metanola (19,2%) və onun dimetil efirinə dehidratlaşma (8,2%) ilə gedən (ümumi selektivliyi 90%-ə yaxın) oksidləşməsi üçün nanostrukturlu bifunksional biomimetik katalizator penta-FTPhPFe(III)/Al₂O₃sintez edilmişdir.

İcraçılar: akademik Tofiq Nağıyev, k.ü.f.d. Lətifə Həsənova, e.i. Gülşən Nəhmətova

T.Nağıyev, L.Həsənova, G.Nəhmətova. “Metanolun alınması üsulu” a 2021 0006 nömrəli iddia sənədinə 15.09.2021 tarixində (protokol №29) ixtira qərarı alınıb.

MÜHÜM NƏTİCƏ

MÖVZU 5: Bir karbonlu birləşmələrin əlavə dəyər yarada bilən kimyəvi birləşmələrə çevrilməsi üçün yeni və səmərəli katalizatorların yaradılması və tətbiq üçün tövsiyələrin verilməsi.

Nəzəri əsaslandırılmış kinetik modellər əsasında xlorkarbohidrogenlərin katalitik oksidləşmə prosesləri üçün optimal reaktor tipi seçilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, xloretilenlərin selektiv oksidləşməsi prosesini “qaynar” katalizator laylı reaktorlarda, dərin oksidləşmə proseslərini isə “tərpənməz” laylı reaktorlarda ideal sıxışdırma modeli tərtib etməklə həyata keçirmək məqsədəuyğundur.

İcraçılar: k.e.d.,prof. Arif Əfəndi, k.ü.f.d. İradə Məlikova, k.ü.f.d. Elmir Babayev

Malikova I.G., Efendi A.J., Babayev E.M., Salakhli A.M., Musazade K.Sh., Azizova A.N., Faradjev G.M. Catalytic oxidation of dichlormetane and tetrachlorethylene over noble metal catalysts. //Journal of Chemistry and Technologies, 2021, V. 29, Issue 1-2, pp.108-118. DOI: 10. 15421/082110.

MÜHÜM NƏTİCƏ

MÖVZU 6: Oksid və polimer əsaslı nano katalizatorların, enteroadsorbentlərin və fotoelektrokimyəvi fəal heterosistemlərin yaradılmasında innovativ yanaşmaların tətbiqi.

Xitozanın modifikantları əsasında yeni enterosorbentlər sintez olunmuş və onların kobalt(II), mis(II), nikel(II) ionlarının sulu məhlullarından sorbsiya xüsusiyyətləri öyrənilmişdir. Xitozanın modifikantlarının bu ionların az miqdarlarına qarşı yüksək sorbsiya qabiliyyətinə malik olmaları müəyyən edilmişdir.

İcraçılar: akademik Dilqəm Tağıyev, k.e.d., prof. Nizami Zeynalov, k.ü.f.d., dos. Sevda Fətullayeva

S.Fətullayeva, D.Tağıyev, N.Zeynalov. A review on enterosorbents and their application in clinical practice: Removal of toxic metals/ Colloid and Interface Science Communications/ https://doi.org/10.1016/j/colcom.2021.100545. 2021, v. 45, Article 100545, pp.1-11.

MÜHÜM NƏTİCƏ

Kombinə edilmiş yolla nazik təbəqəli Fe₂O₃/TiO₂ və FeS_x/TiO₂ heterosistemləri yaradılmış və onların fotoelektrokimyəvi xassələri tədqiq edilmişdir. Göstərilmişdir ki, Fe₂O₃/TiO₂ FeS_x/TiO₂ nazik təbəqəşəkilli heterosistemləri fotokatalitik xassələrinə malikdir və onlar fotoelektroliz prosesində model elektrod kimi istifadə edilə bilər.

İcraçılar: akademik Dilqəm Tağıyev, k.e.d., prof. Akif Əliyev, k.ü.f.d., dos. Vüsalə Məcidzadə

V.A.Majidzade, A.Sh.Aliyev, M.Elrouby, D.M.Babanly, D.B.Tagiyev. Electrodeposition and Growth of iron from an Ethylene Glycol Solution, Acta Chimica Slovenica, 2021, V. 68,

№ 1, pp. 185-192.

PROBLEM

Texnoloji proseslərin modelləşdirilməsi və optimallaşdırılması

MÖVZU 7:Kimya və neft kimyası proseslərinin, fiziki-kimyəvi reaksiyaların modelləşdirilməsi

MÜHÜM NƏTİCƏ

Nanoelektronika üçün maqnit xassəli yarımkeçirici qrafen nanokristallarının yaranması, onların elektron quruluşu, fiziki və fiziki-kimyəvi xarakteristikaları kvant-kimyəvi metodla modelləşdirilmişdir. Qrafen kristalına vakansiyaların və ya germanium atomunun təsiri nəticəsində kristalın enerji zonasının yenidən qurulması, Fermi səviyyəsinin yerdəyişməsi və qadağan olunmuş zonanın genişlənməsi qeyri-empirik hesablama üsulu ilə təsdiq edilmişdir.

İcraçılar: k.ü.e.d., prof. Mirsəlim Əsədov, f.ü.e.d. Solmaz Mustafaeva – AMEA-nın Fizika İnstitutu

M.M.Asadov, S.N.Mustafaeva, S.S.Guseinova, V.F.Lukichev, D.B.Tagiev. Ab Initio modeling of the effect of the position and properties of ordered vacancies on the magnetic state of a graphene monolayer. // Physics of the Solid State. 2021. V. 63. No 5. pp.797-806.https://doi.org/10.1134/S1063783421050036.

2020- Cİ İLDƏ ƏLDƏ EDILƏN MÜHÜM NƏTICƏLƏR:

PROBLEM

Mineral və bərpa olunan xammal emalının fiziki-kimyəvi əsasları və yeni qeyri-üzvi funksional materialların sintezi.

MÜHÜM NƏTİCƏ

Temperatur sensorlarının, tənzimləyicilərin, optiki ötürücülərin hazırlanmasında istifadə oluna biləcək (Ga₂S₃)_1-x(La₂S₃)_x-y(Er₂S₃)_y tərkibli aşağı foton enerjili lüminofor şüşələr sintez edilmiş və xassələri öyrənilmişdir.

İcraçılar: k.ü.e.d., prof. İ.B.Bəxtiyarlı, k.ü.f.d. R.Qurbanova, dissertant A.Abdullayeva

A.S.Abdullayeva, I.B.Bakhtiyarly, R.D.Kurbanova. Physical and Chemical Properties of Glass Composed of (Ga₂S₃)_0,60(La₂S₃)_0,55(Er₂S₃)_0,05 and (Ga₂S₃)_0,60(La₂S₃)_0,27(Er₂S₃)_0,13 //Glass Physics and Chemistry, 2020, v. 46, № 4, p. 298-304. doi.org. 10.1134/ S1087659620040021.

PROBLEM

Katalizin fundamental əsaslarının inkişaf etdirilməsi, yeni katalizatorların və adsorbentlərin yaradılması.

MÜHÜM NƏTİCƏ

Seksiyalı pilot qurğuda molekulyar azotun hidrogen peroksidlə atmosfer təzyiqində katalizator tətbiq etmədən bir mərhələdə koherent-sinxronlaşdırılmış fiksasiyası nəticəsində azotun 580⁰C 50 küt.%-ə yaxın konversiyasında azot-1 oksidi, nitrat, nitrit və hiponitrit turşuları alınmışdır

İcraçılar: akademik T.M.Nağıyev, k.ü.e.d. N.İ.Əli-zadə, k.e.i. E.Bəhrəmov

1. Т.М.Нагиев. Сопряженные реакции в контексте современных идея. Баку, 2020, 208с.
2. “Azot-1 oksid və azot turşularının alınması üsulu”na a 2019 0026 №-li iddia sənədinə müsbət rəy.

MÜHÜM NƏTİCƏ

İlk dəfə olaraq yığıılmış laboratoriya qurğusunda çox divarlı karbon nanoborularının sintezi aparılmışdır. Bu perspektiv materiallar yeni nəsil kimyəvi proseslər üçün katalizatorlar, polimer stabilizatorları, sement modifikatorları və s. alınmasında istifadə üçün nəzərdə tutulub.

Çox divarlı karbon nanoborularının sintezi üçün laboratoriyada yığılmış qurğu

İcraçılar: akademik D.Tağıyev, AMEA-nın müxbir üzvü E.Zeynalov, k.ü.f.d. Ə.Hüseynov, k.i.e. N.Abdurəhmanova

1. Зейналов Э.Б., Гусейнов А.Б., Магеррамова М.Я., Гулиев И.С.Углеродные наноконструктуры в горных породах: обзор проблемы. Часть 1. Фуллерены. Азербайджанское Нефтяное Хозяйство. 2020, 8. с. 4-13.
2. Зейналов Э.Б., Гусейнов А.Б., Магеррамова М.Я., Гулиев И.С.Углеродные наноконструктуры в горных породах: обзор проблемы. Часть 2. Графен, углеродные наногрубки, нановолокна. Азербайджанское Нефтяное Хозяйство. 2020, 9.

с.22-31.

MÜHÜM NƏTİCƏ

Kimyəvi proseslərinin müxtəlif xarakterli dinamikasını nəzərə almaqla qeyri-stasionar riyazi modellərinin və optimal idarə etmə blok sxemlərinin yaradılması metodları işlənib hazırlanmışdır. Bu metodların düzgünlüyü krekinq və piroliz qazlarının emalı kompleksinə daxil edilmiş proseslərin optimal idarəetmə rejimlərinin hesablanması ilə təsdiq edilmişdir.

İcraçılar: akademik A.Əliyev, baş elmi işçi A.Səfərov, dissertant İ.İ.Osmanova, ap.e.i. A.Hüseynova

1. А.М.Алиев, А.Р.Сафаров, И.И.Османова, А.М.Гусейнова, И.В.Балаев. Обеспечение стабильности работы этиленового региона химико-технологического комплекса по переработке газов крекинга и пиролиза за счет учета динамики протекания входящих в него процессов. Теоретические основы химической технологии. Москва, 2020, Том 54, № 5, стр. 531-543.
2. A.M.Aliyev, A.R.Safarov, I.V.Balayev, I.I.Osmanova, A.M.Quseynova. Сontrol of propane pyrolysis process in nonstationary conditions. Azerbaijan Chemical Journal. 2020, №1, p. 6-10.

MÜHÜM NƏTİCƏ

İlk dəfə olaraq tərkibində metal olmayan polimer karbon nitrid üzərində asetilenin otaq temperaturunda 87% seçiciliklə etilenə katalitik hidrogenləşməsi reaksiyası kəşf edilmiş, prosesin optimal şəraiti işlənib hazırlanmışdır.

İcraçılar: akademik D.Tağıyev, k.ü.e.d., prof. V.Əhmədov, ap.e.i. N.Melnikova, e.i. A.Babayeva, ap.e.i. H.Nurullayev, e.i. V.Əhmədov

В.М.Ахмедов, Н.Е.Мельникова, А.З.Бабаевa, Г.Г.Нуруллаев, Вс.М.Ахмедов, Д.Б.Тагиев. Синтез и исследование нанокомпозитов мезопористого нитрида углерода. Известия РАН, Серия химическая (в печати).

MÜHÜM NƏTİCƏ

Poli-N-vinilpirrolidon əsasında alınmış gümüş nanokatalizatorunun iştirakında benzolun oksidləşmə reaksiyası 40⁰C, atmosfer təzyiqində öyrənilmiş və göstərilmişdir ki, bu şəraitdə yeganə məhsul kimi (99%) malein anhidridi alınır və katalizator bir neçə tsikldə öz aktivliyini saxlayır.

İcraçılar: k.ü.e.d. N.Zeynalov, k.ü.f.d. Ü.Məmmədova, k.ü.f.d. S.Məmmədova, k.e.i. A.İsazadə

N.Zeynalov, U.Mammadova, S.Mammadova, A.Isazade. Catalytic oxidation of benzene on the metal polymer catalyst. //International conference “Chemistry of Organoelement Compounds and Polymers 2019” 18-22 November 2019/ Moscow, Russia.

PROBLEM

Kimyəvi proseslərin texnologiyası və modelləşdirilməsi

MÜHÜM NƏTİCƏ

Hidravlik diffuziya və filtrasiya tənliklərinin əsasında neftdəki asfalt-qatran maddələrin və parafinlərin tərkibinin təsirini nəzərə alaraq, qeyri-Nyuton neftin reoloji modelləri hazırlanmış və onların əsasında bu neftin nəqli hesablanmış, məsaməli mühitin fiziki xüsusiyyətləri və əmsalları təyin edilmışdir. Qeyri-Nyuton neftin özlülüyünün sistemdəki quruluş əmələ gətirən asfalt və qətran maddələrinin tərkibindən asılılığının modelləri təqdim edilmişdir.

İcraçılar: AMEA-nın müxbir üzvü Q.Kəlbəliyev, t.ü.f.d. M.Manaflı, t.ü.f.d. Q.Əliyev

1. G.I.Kelbaliev, D.B.Tagiev, M.R.Manafov. Rheology of structured oil emulsion. In book: Nano-and Micro-Encapsulation Techniques and Applications. London. IntechOpen, 2020.
2. M.R. Manafov, G.I. Kelbaliev. Analysis of the modern state of researches on deposition of asphalt-resin substances, paraffin and modeling metods. Review. //Azerbaijan Chemical Journal. 2020, 2, p. 1-11.

2019-CU İLDƏ ƏLDƏ EDILƏN MÜHÜM NƏTICƏLƏR:

PROBLEM

Mineral və bərpa olunan xammal emalının fiziki-kimyəvi əsasları və yeni qeyri-üzvi funksional materialların sintezi.

MÜHÜM NƏTİCƏ

Bərk məhlulların termodinamiki stabillik funksiyasını qeyri-səlis sistemlərin çoxhədəfli genetik alqoritmi vasitəsilə həll etməklə iki və üç komponentli xalkogenid bərk məhlulların binodal və spinodal sahələrinin hesablanma üsulu işlənmişdir

YbTe-SnTe və Cu₂SnS₃- Cu₂SnSe₃ sistemlərinin qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsi əsasında hesablanmış faza diaqramları

İcraçılar: k.ü.e.d. Asif Məmmədov, AMEA-nın müxbir üzvü Məhəmməd Babanlı, akademik Dilqəm Tağıyev

1.Mammadov A.N., Aliev Z.S., Babanly M.B. //In: Aliev R., Kacprzyk J. et all. (eds) /Advances in Intelligent Systems and Computing, vol 896.pp31-38. Springer, Cham,2019 //doi.org/10.1007/978-3-030-04164-9_107.

2.A.N.Mammadov, I.Dz.Alverdiev, Z.S.Aliev, D.B.Tagiev, M.B.Babanly. /International Conference on Theory and Application of Soft Computing, Computing with Words and Perceptions - ICSCCW, Prague , Czech Republic. August 27-28, 2019.

3.Asif Mammadov, Elman Mammadov, Fidan Ibrahimova,Nuray Ahmedova, Dilgam Tagiyev. 3D //THERMAM 2019. 6^th Thermophysical and mechanical properties et advanced materials; 8^th Rostocker Inst.Conf. Thermophysical propertiesfor technical thermodynamics. 22-24 september,2019.Çeşme-Izmir/Turkey. Full Text, 2019, pp.79-84

MÜHÜM NƏTİCƏ

Mn-Bi-Te sistemində kvant kompyuterləri və spintronika üçün mütərəqqi material sayılan antiferromaqnit və topoloji izolyator xassəli yeni üçlü birləşmələrin homoloji sırası aşkar edilmiş, bir sıra nümayəndələri ilk dəfə aintez olunmuş və xüsusi metodika üzrə onların mükəmməl monokristalları yetişdirilmişdir.

İcraçılar: AMEA-nın müxbir üzvü Məhəmməd Babanlı, k.ü.f.d Ziya Əliyev (Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti)

M.B.Babanly, Z.S.Aliev, E.V.Chulkov, I.R.Amiraslanov and ets. Prediction and observation of the first antiferromagnetic topological insulator. 2019, Accepted to Nature (arXiv:1809.07389) Q1;CA- 43.07

MÜHÜM NƏTİCƏ

Elektrokimyəvi müqayisə elektrodu kimi qeyri-su mühitində istifadə olunan ferrosen/ferrisinium sistemi ilə müqayisədə oksidləşmə-reduksiya prosesləri daha sürətli baş verən, elektrod potensialları daha əlverişli sahədə yerləşən, məhlulda daha davamlı olan yeni heksametilferrosen/heksametilferrisinium (Me₆Fc/Me₆Fc⁺) və oktametilferrosen/ oktametilferrisinium (Me₈Fc/Me₈/Fc⁺) sistemləri hazırlanmışdır.

(Me₈Fc/Me₈/Fc⁺) redoks sisteminin həlledici molekulları ilə təmasda olmasının

Fc^+/0 sistemi ilə müqayisəsi

İcraçılar: k.ü.e.d. İltifat Lətifov, k.ü.f.d. Qəzənfər Cəfərov, k.e.i. Nigar İbrahimova

1. N.Z.İbrahimova, G.M.Jafarov, D.B.Tagiyev, L.U.Lyatifov. Research into kinetics of electron exchange reactions in the system sym. Octamethylferrocene/sym. Octamethylferricinium hexafluorophosphate. //Chemical Problems 2019, № 2(17), P.310.

2. Н.З.Ибрагимова, Г.М.Джафаров, Д.Б.Тагиев, И.У.Лятифов. Кристаллическая структура 1,2,4,1¢,2¢,4¢-гексаметилферроцена. /Журнал Координационная химия, 2020, № 1 (çapdadır).

PROBLEM

Katalizin fundamental əsaslarının inkişaf etdirilməsi, yeni katalizatorların və adsorbentlərin yaradılması

MÜHÜM NƏTİCƏ

Tsikloheksanın ferrosen iştirakında katalitik pirolizi nəticəsində tərkibində dəmir karbidi (Fe₃C) və dəmirin yüksək temperaturlu g-modifikasiyasını saxlayan karbon nanoboruları alınmış, onların etilbenzolun və kumolun aerob oksidləşməsində yüksək katalitik aktivliyi müəyyən edilmişdir.

İcraçılar: AMEA-nın müxbir üzvü Eldar Zeynalov, akademik Tofiq Nağıyev, k.ü.f.d. Mətanət Məhərrəmova

1. Eldar Zeynalov, Tofik Nagiyev, Jörg Friedrich, Matanat Magerramova Carbonaceous nanostructures in hydrocarbons and polymeric aerobic oxidation mediums. In the book: Fullerenes, Graphenes and Nanotubes: A Pharmaceutical Approach. Edited by Alexander Mihai Grumezescu, Elsevier –William Andrew Publishing House, 2018, chapter 16, pp. 631-681.

2. Zeynalov E.B., Allen N.S. Salmanova N.I., Vishnyakov V.M., Carbon nanotubes catalysis in liquid-phase aerobic oxidation of hydrocarbons: Influence of nanotube impurities. //Journal of Physics and Chemistry of Solids,127(4), 245-251(2019).

MÜHÜM NƏTİCƏ

Yeni sintez olunmuş ZrMo₂, ZrV_0,3və VFe_0,2 ərinti katalizatorları üzərində metanolun 125-225⁰C-də oksidləşməsi nəticəsində formaldehid və dimetil efiri ilə yanaşı 40–

–43% yüksək setan ədədinə (75-80) malik dimetoksimetanın da alınması müəyyən edilmişdir.

İcraçılar: k.ü.e.d. Arif Əfəndi, k.ü.f.d. Adilə Əliyeva, t.ü.f.d. İradə Məlikova

1. Алиева А.М., Эфенди А.Дж., Магеррамова Л.Г., Кожарова Л.И., Меликова И.Г., Бабаев Э.М. Способы получения альтернативных видов топлив на основе метанола //Журнал нефтепереработка и нефтехимия. 2019, № 2. c. 27–32.

2. Рустамова Дж.Т., Эфенди А.Дж.,Насири Ф.М., Шихлинская Т.А., Исмаилова Т.А., Байрамова С.С., Мансурова К.А. Влияние физико-химических свойств цеолитов на их адсорбционные способности. //Norwegian Journal of development of the international Science. 2019. № 31. Part 1. P. 7–12. ISSN 3453-9875.

MÜHÜM NƏTİCƏ

Neft avadanlıqlarında istifadəsi nəzərdə tutulan korroziyaya davamlı Pb-Sb-Te nazik təbəqələrinin alınması üçün elektrolizin optimal şəraiti tapılmış və müəyyən edilmişdir ki, belə nazik təbəqələr neft avadanlıqlarının polad materiallarının ömrünü 5-6 dəfə artırır.

İcraçılar: k.ü.e.d. Akif Əliyev, k.ü.f.d. Vüsalə Məcidzadə

1. Aliyev A.Sh., Tahirli H.M., Mahmoud Elrouby, Soltanova N.Sh., Tagiev D.B. “Electrochemical Fabrication and characterization of corrosion-resistant, ternary, lead-based alloys as a new material for steel surface protection”. //Metallurgical and materials transactions B. 2016, v. 47, Issue 3, pp. 2072-2078.

2. V.A.Majidzade, A.Sh.Aliyev, I Qasimogli, P.H. Quliyev, D.B. Tagiyev. Electrical Properties of Electrochemically Grown Thin Sb₂Se₃ Semiconductor Films. Inorganic Materials, 2019, Vol. 55, No. 10, pp. 979–983

MÜHÜM NƏTİCƏ

Hidrotermal üsulla sintetik polivinilpirrolidon və orqano-bentonit əsasında alınmış kompozit materialın mövcud sorbentlərlə müqayisədə ağır metal ionlarının (Cr³⁺, Pb²⁺və s.) filiz emalı tullantı sularından, kationaktiv, anionaktiv və qeyri-ionogen boyaların isə toxuculuq sənayesinin tullantılarından çıxarılmasında yüksək sorbsiya tutumuna malik olması müəyyən edilmişdir.

Pb²⁺ ionlarının polivinilpiridin və orqanobentonitdə adsorbsiyasının SEM (a) və

İSP element analizinin (b) təsviri

İcraçılar: k.ü.e.d., Əli Yaqubov, k.ü.f.d. Səadət Məmmədova, k.e.i. Elvin Cabarov

1. Э.Э.Джабаров, Х.Н.Ильясова, С.А.Мамедова, Т.А.Салимова, Э.М.Теймурова, А.И. Ягубов. Адсорбционные свойства некоторых катионзамещенных форм бентонитов». //«Science and world» International scientific journal № 4, (68), 2019, Vol. I. p.19-21.

2. A.I.Yagubov, Sh,Naseri, Z.R.Agayeva, N.A.Imanova, K.I.Haciyeva, N.H.Gasanov. Study of quantitative-structure equilibrating interaction of the indexes retention of monomethylalkanes in fossil fuels by multiple linear regression and vector. //Theoretical Foundations of Chemical Engineering, № 6, 2019 (çapda).

MÜHÜM NƏTİCƏ

“Transport Phenomena in Dispersed Media” monoqrafiyası mötəbər CRC Press, Tayler & Francis Qroup nəşriyyatında çap edilmişdir. London, Nyu-York, 2019, 434 səhifə.

Müəlliflər: t.ü.e.d., AMEA-nın müxbir üzvü Qüdrət Kəlbəliyev, k.ü.e.d., akademik Dilqəm Tağıyev, t.ü.e.d. Sakit Rəsulov (Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti.)

2019-2023-cü illər ərzində Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının akad. M.Nağıyev adına Kataliz və Qeyri-üzvi Kimya İnstitutu tərəfindən Avropa Komissiyasının Horizon 2020 proqramı üzrə Norveçin Sintef AS, Belçikanın Gent Universiteti, Total Research & Technology Feluy mərkəzi, Fransanın Milli Tədqiqatlar “Centre National de la Recherche Scientifique” (CNRS), Arkema France SA, Ayming, Axelone, İngiltərənin Johnson Matthey PLC, Niderlandın Process Design Center BV və Almaniyanın Linde AG şirkətinin tədqiqat mərkəzləri ilə birgə qalib gəldiyi və tərəfdaş olduğu “Perspektiv materiallar və nanotexnologiyalar” istiqaməti və “Karbohidrogenlərin katalitik çevrilməsi” mövzusu üzrə “Methane oxidative conversion and hydroformylation to propylene” (814557 №-li C123 qrant müqaviləsi) yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulur. Layihə təbii qazdan etilen və propilenin alınma texnologiyasının işlənilməsinə və tətbiqinə yönəlmişdir.

İcraçılar: akademik Dilqəm Tağıyev, k.ü.e.d. Etibar İsmayılov, k.ü.f.d. Sima Zülfüqarova

2018-CI İLDƏ ƏLDƏ EDILƏN MÜHÜM NƏTICƏLƏR:

PROBLEM

Mineral və bərpa olunan xammal emalının fiziki-kimyəvi əsasları və yeni qeyri-üzvi funksional materialların sintezi.

MÖVZU 1: Respublikanın filiz və qeyri-filiz mineral xammal ehtiyatlarının kompleks emal texnologiyasının elmi əsaslarının yaradılması

MÜHÜM NƏTİCƏ

Dəmir və vanadium tərkibli filiz konsentratlarının təbii qazla reduksiyasının qeyri-tarazlıq Gibbs enerjisinin komponentlərin parsial təzyiqindən asılılığının analitik 3D modeli işlənilmişdir ki, bu da reduksiya prosesinin başlanğıc temperaturunu 100⁰C azaldan təzyiq parametrinin qiymətlərini müəyyənləşdirməyə imkan verir:

Qeyri-tarazlıq Gibbs enerjisinin (DG) və filiz konsentratının reduksiya temperaturunun təzyiq parametrindən asılılığının 3D modeli

İcraçılar: k.ü.e.d.,professor Asif Məmmədov, k.ü.f.d. Afəridə Qasımova, k.ü.f.d. Qasım Səmədzadə

1. A.N.Mammadov, A.M.Gasimova. Reduction of the Adzhinaur titanomagnetite concentrates of Azerbaijan by natural gas for the production of iron powder and titanium dioxide. //Azerbaijan Chemical Journal. 2018, N.1, p.p37-44.

2. Шарифова У.Н., Мамедов А.Н., Гасымова А.М., Самедзаде Г.М. Термодинамика окислительно-восстановительных реакций ванадийсодержащих титаномагнетитовых концентратов при использовании природного газа. //Фундаментальные исследования. 2018. № 6. c.35-40.

MÖVZU 2: Yüksək texnologiyalar üçün yeni qabaqcıl qeyri-üzvi funksional materialların istiqamətli sintezinin elmi əsaslarının yaradılması

MÜHÜM NƏTİCƏ

İlk dəfə olaraq elektrolit kimi morfolin formiat ion mayesindən istifadə etməklə elektrik hərəkət qüvvəsi (EHQ) üsulu ilə M-X-I (M-Tl, Sb, Bi; X-S, Se, Te) sistemlərində əmələ gələn üçlü birləşmələrin parsial və inteqral termodinamik funksiyaları yüksək dəqiqliklə təyin edilmişdir. Bu yanaşma qeyri-üzvi sistemlərin termodinamik tədqiqatlarında EHQ üsulunun tətbiq imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirməyə imkan verir.

İcraçılar: AMEA-nın müxbir üzvü Məhəmməd Babanlı, k.ü.f.d. Samirə İmaməliyeva

1. Aliev Z.S., Musayeva S.S. Imamaliyeva S.Z., Babanlı M.B. Thermodynamic study of antimony chalcoiodides by EMF method with an ionic liquid. // J. Therm. Anal. Calorim., 2018, v.133, №2, pp.1115-1120.

2. Babanly D.M., Aliev Z.S., Majidzade V.M., Tagiyev D.B., Babanly M.B. Experimental study of phase equilibria and thermodynamic properties of the Tl–Se–I system. // J. Therm. Anal. Calorim., 2018, https://doi.org/10.1007/s10973-018-7677-x.

MÖVZU 3: Molekulyar maqnitlər, keçiricilər, metal örtüklər və selektiv sorbentlərin alınması üçün komplekslərin və metal üzvi birləşmələrin sintezi, quruluşu və tədqiqi.

MÜHÜM NƏTİCƏ

1. Karbon turşularının tiosemikarbazonları və hidrazonları ilə birinci dövr keçid metallarının koordinasion birləşmələri sintez olunmuş, onların quruluşu öyrənilmiş və müəyyən edilmişdir ki, alınmış maddələr bəzi metabolik fermentlərə qarşı ingibitor xüsusiyyətlərinə malik olmaqla qlaukoma, Alzheymer xəstəlikləri üçün potensial preparatlardır.

Nikelin N-salisiloil –N-maleoil – hidrazinlə kompleksininmolekulyar (A) və

kristallik (B) quruluşu

Tiosemikarbazon ilə qlioksal turşusunun qarşılıqlı təsirindən alınmış liqandla

misin əmələ gətirdiyi kompleksin molekulyar (A) və kristallik (B) quruluşları

İcraçılar: akademik Əjdər Məcidov, k.ü.f.d. Pərizad Fətullayeva, doktorantlar Mənsurə Hüseynova, Gülnaz Qondolova (İş AMEA-nın Aşqarlar İnstitutu ilə birlikdə aparılıb)

1.Mansura Huseynova, Parham Talsimi, Ajdar Medjidov, Vaqif Farzaliyev, Mahizar Aliyeva, Gulnar Gondolova, Onur Sahin, Bahattin Yalçın, Afsun Sucayev, Efe Baturhan Orman, Ali Rza Özkaya, Ilhami Gulcin. Synthesis, characterization, crystal structure, electrochemical studies and biological evalution of metal complexes with thiosemicarbazone of glyoxylic acid. Polyhedron 2018, Vol. 155, pp. 25-33.

2.Gulnar Gondolova, Parham Taslimi, Ajdar Medjidov, Vagif Farzaliyev, Afsun Sujayev, Mansura Huseynova, Onur Shahin, Bahattin Yalçın, Fikret Turkan, Ilhami Gulçin. “Synthesis, crystal structure and biological evaluation of spectroscopic characterization of Ni(II) and Co(II) complexes with N-salicyloil-N′-maleoil-hydrazine as anticholinergic and antidiabetic agents” Journal of biochemistry and molecular toxicology, 2018. DOI: 10.1002/jbt.22197

PROBLEM

Katalizin fundamental əsaslarının inkişaf etdirilməsi, yeni katalizatorların və adsorbentlərin yaradılması

MÖVZU 6: Katalitik, elektrokatalitik və fotoelektrokatalitik proseslər üçün oksid və polimer əsaslı nanostrukturlaşdırılmış katalizatorların işlənib hazırlanması.

II.Polistirol istehsalında benzolun etilenlə alkilləşmə prosesində zərərli aralıq məhsul kimi əmələ gələn fenilasetilenin selektiv hidrogenləşmə reaksiyasının tərkibində metal olmayan mezo-quruluşlu polimer karbon nitrid katalizatoru üzərində kinetik qanunauyğunluqları tədqiq edilmiş və prosesin riyazı modeli işlənilmişdir.

İcraçılar: k.ü.e.d., professor Vaqif Əhmədov, akademik Dilqəm Tağıyev, akademik Ağadadaş Əliyev, dissertant Vüsal Əhmədov, M.Bəhmənov

V.Akhmedov, A.Aliyev, M.Bahmanov, V.Ahmadov, D.Tagiyev. ″Kinetics of phenylacetylene selective hydrogenation to styrene over metal-free polymeric carbon nitrides″. Applied Catalysis A, General, 2018. Vol. 565, pp. 13-19

III. Xitozanın qarışqa aldehidi və benzaldehid ilə reaksiyası nəticəsində alınmış, yüksək həll olma qabiliyyətinə malik N-metil-N-benzil törəməsinə L-tiroksin dərman preparatının inkapsullaşdırılması həyata keçirilmişdir. Alınan biokompleksin siçanlarda in vivo kəskin və xroniki toksikliyi yoxlanılmış və bir ay müddətində onlarda əks reaksiya müşahidə olunmamışdır.

İcraçılar: akademik Dilqəm Tağıyev, k.ü.e.d. Nizami Zeynalov, k.ü.f.d. Şamo Tapdıqov

Sh.Z.Tapdigov, S.F.Safaraliyeva, N.A.Zeynalov, D.B.Tagiyev, A.I.Mammedova, E.M.Gasimov, A.F.Nuraliyev. Synthesis of N,N-diethyl, N-methyl chitosan chloride with certainquaternization degree, molecular spectroscopic and thermomorphological study of the alkylation. /Journal of Biomimetics, Biomaterials and Biomedical Engineering, 2018, Vol. 39, pp.77-88.

PROBLEM

Kimyəvi proseslərin texnologiyası və modelləşdirilməsi

MÖVZU 7: Kimyəvi proseslərin modelləşdirilməsi, (qeyri-üzvi sistemlərdə) fiziki kimyəvi hadisələrin tədqiqi, zəhərli maddələrin zərərsizləşdirilməsi və kimya sənayesində əmələ gələn yan məhsulların emal texnologiyasının işlənib hazırlanması

MÜHÜM NƏTİCƏ

Dispers neft mühitində kütlə köçürmə hadisələri və reoloji xassələr əsasında diffuziya və qravitasiya mexanizmləri, neftdə olan asfalt-qətran və bərk hissəciklərin çökmə və neft avadanlığının səthində hissəciklərin sıx layının yaranma modelləri təklif edilmişdir. Bu modellər neft avadanlıqlarının vəziyyətinin zamana görə proqnozlaşdırılmasına və onların istismar müddətinin artırılması üçün optimal şəraitin seçilməsinə imkan verir.

İcraçılar: AMEA-nın müxbir üzvü Qüdrət Kəlbəliyev, t.ü.e.d., professor Sakit Rəsulov (Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti)

Келбалиев Г.И.,Расулов С.Р., Мустафаева Г.Р. Вязкость структурированных дисперсных систем. //Теор. Осн. Хим. Техн., 2018, т.52, №3, с.352–360.
Келбалиев Г.И., Расулов С.Р., Ильюшин П.Ю., Мустафаева Г.Р. Кристаллизация парафина из нефти и осаждение асфальто-парафинистых веществ на поверхности труб. //Инж.-Физ. журнал, 2018,т.91, №5. с.1–6.

2017-CI İLDƏ ƏLDƏ EDILƏN MÜHÜM NƏTICƏLƏR:

PROBLEM

Mineral və bərpa olunan xammal emalının fiziki-kimyəvi əsasları və yeni qeyri-üzvi funksional materialların sintezi.

MÖVZU 1: Respublikanın filiz və qeyri-filiz mineral xammal ehtiyatlarının kompleks emal texnologiyasının elmi əsaslarının yaradılması

MÜHÜM NƏTİCƏ

1. Acınohur titanmaqnetit konsentratının təbii qazla reduksiyası vasitəsilə və bioaktiv xitozan (0,01%) modifikatorundan istifadə etməklə titan 4-oksidin rutil və anataz formalarının istiqamətli sintezinin optimal rejimi və parametrləri müəyyən edilmiş və prosesin texnoloji sxemi verilmışdır.

İcraçılar: kimya üzrə elmlər doktoru, professor Asif Məmmədov, elmi işçi Afəridə Qasımova, kimya üzrə fəlsəfə doktoru Qasım Səmədzadə

Гасымова А.М., Самедзаде К.М., Келбалиев Г.И., Мамедов А.Н., Шадлинская Г.В. Восстановление титаномагнетитовых концентратов метаном для получения железного порошка и анатаза.//Фундаментальные Исследования. Москва, 2017, № 9(1). c.36-41

MÖVZU 2: Yüksək texnologiyalar üçün yeni qabaqcıl qeyri-üzvi funksional materialların istiqamətli sintezinin elmi əsaslarının yaradılması

1. Lantanoidlərin qallium sulfid tərkibli şüşələri alınmış, onlarda həyəcanlanma (l=976 nm) zamanı şüalanmanın infraqırmızı sahədən görünən sahəyə keçməsi müşahidə edilmişdir ki, bu da həmin maddələrdən antistoks lüminofor kimi optiki lifli rabitə xətlərində və gecəgörmə cihazlarında istifadə edilməsini mümkün edir.

İcraçılar: kimya üzrə elmlər doktoru, professor İxtiyar Bəxtiyarlı, kimya üzrə fəlsəfə doktoru Ruqsana Qurbanova

Bakhtiyarly I.B., Abdullayeva A.S., Kurbanova R.D., Karimov P.I. The ternary system Ln₂S₃-Ga₂S₃-EuS and glass formation.//Azerbaijan Chemical journal, 2016, № 3,p.113-121.

2. Günəş batareyalarında istifadə edilən CdS birləşməsinin fotohəssaslığından daha yüksək fotohəssaslığa və daha geniş spektr sahəsinə malik Cd₃As₂S₃Se₃ birləşməsi sintez edilmiş, onun optiki və fotoelektrik xassələri öyrənilmiş və fotorezistor kimi günəş batareyalarında istifadə olunmasının perspektivliyi göstərilmişdir.

İcraçılar: kimya üzrə elmlər doktoru, professor İmir Əliyev, kimya üzrə fəlsəfə doktoru Ceyran Əhmədova (Adıyaman Universiteti, Türkiyə Respublikası)

Imir I. Aiyev, Ceyran A.Ahmedova,Farzaliyev A.A. Phase equlibria in the As₂Se₃-

Tl₃As₂S₃Se₃ system and properties of alloys. //Chemistry and chemical technology. 2017. Vol. 11, No. 2, p. 138–143.

PROBLEM

Katalizin fundamental əsaslarının inkişaf etdirilməsi, yeni katalizatorların və adsorbentlərin yaradılması

MÖVZU 4: Heterogen biomimetik katalizatorlar iştirakında hidrogen peroksid və azot 1-oksid ilə koherent sinxronlaşdırılmış oksidləşmə reaksiyalarının fundamental əsaslarının inkişaf etdirilməsi və innovasion işlənilmələrin tətbiqi

MÜHÜM NƏTİCƏ

1. Perflüorlaşdırılmış dəmirtetrafenilporfirin (per-FTPhPFe(III)OH/Al₂O₃) biomimetik katalizatorunun tsikloheksan və metiltsikloheksan qarışığının hidrogen peroksidlə oksidləşməsində tsikloheksana qarşı yüksək seçiciliyi müəyyən edilmiş və göstərilmişdir ki, 200⁰C-də 11.3% tsikloheksanon və 230⁰C-də - 23.2% tsikloheksen alınır.

İcraçılar: akademik Tofiq Nağıyev,kimya üzrə fəlsəfə doktoru Lətifə Həsənova, elmi işçi Səriyyə Ağaməmmədova.

S.Aghamammadova, I. Nagieva, L.Gasanova, T. Nagiev.Кinetics and Mechanism of the Reaction of Coherently Synchronized Oxidation and Dehydrogenation of Cyclohexane by Hydrogen Peroxide. // International Journal of Engineering Research and Applications (IJERA), Volume 7, Issue 2, 2017, p. 36-40.

MÖVZU 5: Müxtəlif sinif karbohidrogenlərin və onların törəmələrinin, zəhərli qazların selektiv və tam oksidləşməsi üçün heterogen katalizatorların işlənib hazırlanması, katalizatorların səmərəsini yüksəltmək üçün fiziki amillərin təsirinin tədqiqi

1. İlk dəfə olaraq bir mərhələli bərk fazalı reaksiya ilə mikrodalğa texnologiyasından və yerli xammal olan Daşkəsən maqnetitindən istifadə etməklə Ni, Co, Zn və Cu metallarının ferritləri alınmış və onların karbon monooksidin oksidləşməsində yüksək aktivliyi müəyyən edilmişdir.

İcraçılar: AMEA-nın müxbir üzvü Yuriy Litvişkov, kimya üzrə fəlsəfə doktoru Sima Zülfüqarova, kimya üzrə fəlsəfə doktoru Narqələm Həsənquliyeva, elmi işçi Zuleyxa Ələsgərova

Зульфугарова С.М., Аскеров А.Г., Гасангулиева Н.М., Шакунова Н.В., Алескерова З.Ф., Литвишков Ю.Н., Талышинский Р.М. Исследованиe поверхностной кислотности гетерогенных катализаторов термодесорбцией аммиака под воздействием электромагнитного СВЧ-излучения. //НефтеГазоХимия № 1, 2017, Москва, с. 54-58.

MÖVZU 6: Katalitik, elektrokatalitik və fotoelektrokatalitik proseslər üçün oksid və polimer əsaslı nanostrukturlaşdırılmış katalizatorların işlənib hazırlanması

1.Nanoölçülü gümüş hissəcikləri saxlayan kvaternizə olunmuş poli-4-vinilpiridin hidrogeli əsasında sintez olunmuş kompozitlərdə doksisiklin antibiotiki immobilizə olunmuş və müəyyən edilmişdir ki, doksisiklin nanokompozitin tərkibində bioloji aktivliyini uzun müddət saxlayır və onun daşıyıcıdan tədricən ayrılması azı 48 saat ərzində müşahidə olunur.

İcraçılar: kimya üzrə elmlər doktoru Nizami Zeynalov, kimya üzrə fəlsəfə doktoru Şamo Tapdıqov, akademik Dilqəm Tağıyev

S.F.Humbatova, Sh.Z.Tapdigov, S.M. Mammadova, N.A.Zeynalov, D.B.Tagiyev. Synthesis and Study of Structure Silver Nanoparticles by Polyethyleneglycol-Gum Arabic Polymers. Journal of Nano Research. 2017, vol. 45, p. 25-33.

2. Elektrokimyəvi yolla anodda oksidləşmiş nanoməsaməli Al₂O₃ daxilində n-tip CdS nanotellər çökdürülmüş və alınan strukturun üzərinə CdTe nazik təbəqəsi çökdürülərək yeni nəsil Günəş çevriciləri üçün n-CdS/p-CdTe heterokeçidləri yaradılmışdır.

İcraçılar: kimya üzrə elmlər doktoru Akif Əliyev, kimya üzrə fəlsəfə doktoru Vüsalə Məcid-zadə, dissertant Natəvan Soltanova, akademik Dilqəm Tağıyev.

Eminov Sh.O., Tagiyev D.B., AliyevA.Sh., Soltanova N.Sh., Guliyev J.A., Jalilova Kh.D., Ismayilov N.J., Hasanov I.S., Rajabli A.A., Mamedova G.Kh., Gurbanov I.I., Mahmood Elrouby «Photo and electrical peculiarities of the nanostructured glass/ITO/AAO and glass/ITO/CdS systems». // J. Materials Science: Materials in Electronics, 2016, vol. 27, number 9, p. 9853-9860.

PROBLEM

Kimyəvi proseslərin texnologiyası və modelləşdirilməsi.

MÖVZU 7:Kimyəvi proseslərin modelləşdirilməsi, qeyri-üzvi sistemlərdə fiziki-kimyəvi hadisələrin tədqiqi, zəhərli maddələrin zərərsizləşdirilməsi və kimya sənayesində əmələ gələn yan məhsulların emal texnologiyasının işlənib hazırlanması

MÜHÜM NƏTİCƏ

Gümüş tioqallat (AgGaS₂) əsasında yüksək rentgendozimetrik xarakteristikalara malik monokristalların yetişdirilməsi üçün üsul təklif edilmiş və göstərilmişdir ki, geniş intervalda yüksək rentgen həssaslığa malik olan AgGaS₂ kristalları soyudulmadan qeyri-ətalətli rentgen şüalarını qeyd edən cihazlarda tətbiq oluna bilər.

İcraçılar: kimya üzrə elmlər doktoru, professor Mirsəlim Əsədov, fizika - riyaziyyat üzrə elmlər doktoru Solmaz Mustafayeva (AMEA Fizika İnstitutu)

Asadov M.M., Mustafaeva S.N. Guseinov D.T. X-Ray Dosimetric Characteristics of AgGaS₂ Single Crystals. // Inorganic Materials. 2017. V. 53. № 5. p 457–461.

2016-CI İLDƏ ƏLDƏ EDILƏN MÜHÜM NƏTICƏLƏR:

“MİNERAL XAMMALIN KOMPLEKS EMALI” şöbəsi

PROBLEM

Mineral və bərpa olunan xammal emalının fiziki-kimyəvi əsasları və yeni qeyri-üzvi funksional materialların sintezi

MÜHÜM NƏTİCƏ

Daşkəsən filiz hövzəsində yerləşən Alunit filizinin emal məhsullarından istifadə etməklə ərazidə yerləşən Filizsaflaşdırma kombinatının tullantılarından qiymətli metalların çıxarılmasının optimal parametr və rejimləri müəyyən edilmiş, Azərbaycanda ilk dəfə olaraq filiz tullantılarından təbiətə ziyan vurmadan faydalı metalların yuma üsulu ilə hasilat texnologiyası işlənib hazırlanmışdır (şəkil 1).

İcraçılar: kimya üzrə elmlər doktoru Arif Heydərov, Aybəniz Quliyeva və geologiya-mineralogiya üzrə elmlər doktoru Çingiz Qaşqay (AMEA Geologiya və Geofizika İnstitutu)

Şəkil 1. Daşkəsən Filizsaflaşdırma kombinatının tullantılarından qiymətli metalların
çıxarılmasının laboratoriya şəraitində mobil texnoloji qurğusu

A.A.Haydarov, Ch.M.Kashkay, A.A.Guliyeva, A.B.Huseynova, Z.R.Jafarov and ets. Recovery of precious metals from Dashkesan mineral tailings by combined methods. Azerbaijan Chemical journal. 2016, №3, c. 121-129.

“QEYRİ-ÜZVİ FUNKSİONAL MATERİALLAR” şöbəsi

PROBLEM

Mineral və bərpa olunan xammal emalının fiziki-kimyəvi əsasları və yeni qeyri-üzvi funksional materialların sintezi

MÜHÜM NƏTİCƏ

1. Ağır p-elementlər əsasında topoloji izolyator xassəli qarışıq laylı bəzi telluridlərin mükəmməl monokristalları yetişdirilmiş, beynəlxalq kollaboratorlarla birgə tədqiqi nəticəsində bu materialların terahers detektorlarda sahə-effekt tranzistorları kimi tətbiqinin mümkünlüyü müəyyən edilmiş və monokristallik layların nanopulcuqlarından yığılmış nanoantenalar əsasında skanedici sınaq qurğusu vasitəsilə müxtəlif qeyri-şəffaf obyektlərin daxili görüntülərinin yüksək keyfiyyətli təsvirləri alınmışdır (şəkil 2).

İcraçilar: AMEA müxbir üzvü Məhəmməd Babanlı, kimya üzrə fəlsəfə doktoru Ziya Əliyev

Şəkil 2. Sahə-effekt tranzistorları üçün nano antenaların SEM təsviri

Viti L., Coquillat D.,Politano A.,Kokh K.A., Aliev Z.S., Babanly M.B.,Tereshchenko O.E., Knap W., Chulkov E.V., Vitiello M.S. Plasma-Wave Terahertz Detection Mediated by Topological Insulators Surface States // Nano Letters, 2016, v.16, pp.80−87.

2. Mingəçevir su anbarının sualtı polad qurğularında mikrobioloji bakteriyaların və onların həyat fəaliyyətinin nəticəsi olan hidrogen sulfid korroziyası aşkar edilmişdir. Bu mikroorqanizmlər anaerob xassəli olub sudakı SO₄^2- ionları ilə qidalanaraq H₂S ifraz etməklə, pittinq korroziyasına səbəb olurlar (şəkil 3).

İcraçılar: kimya üzrə fəlsəfə doktoru Hilal Tahirli, kimya üzrə fəlsəfə doktoru Süleyman Verdiyev, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru Könül Baxşəliyeva (Mikrobiologiya İnstitutu)

Şəkil 3. Polad nümunələrin Mingəçevir su anbarında korroziya sınaqlarından

sonrakı görünüşü, a – ilkin metal; b – 4 aylıq sınaqdan sonra; c – 11 aydan sonra.

H.M.Tahirly, S.Ch.Verdiev, K.F.Bakhshaliyeva, acad. D.B.Taghiyev. Corrosion of carbon steel St-3 under exploitation of hydrotechnical utilities builts on the Kura and Aras rivers. Reports of National Academy of Sciences of Azerbaijan, 2016, № 2.

“KOORDİNASİYA BİRLƏŞMƏLƏRİ” şöbəsi

PROBLEM

Mineral və bərpa olunan xammal emalının fiziki-kimyəvi əsasları və yeni qeyri-üzvi funksional materialların sintezi.

MÜHÜM NƏTİCƏ

Üzvi batareyalarda elektrod materialı kimi perspektivli material olan dördəvəzli fenilendiaminlərin monomer və oliqomerlərinin, onların komplekslərinin alınma üsulları işlənib hazırlanmışdır.

Dördəvəzli fenilendiaminin mis ilə polimer kompleksi

İcraçılar: AMEA-nın müxbir üzvü Əjdər Məcidov, k.ü.f.d. Pərizad Fətullayeva, k.e.i. Səbinə İsmayılova

С.З.Исмаилова, А.А.Меджидов, П.А.Фатуллаева, Р.Дж.Касумов, И.Мамедов. Получение полимера конденсацией

о-фенилендиамина и п-ксилилендибромида и его свойства. Журнал Неорганической Химии.

“NANO- VƏ ELEKTROKATALİZ” şöbəsi

PROBLEM

Katalizin fundamental əsaslarının inkişaf etdirilməsi, yeni katalizatorların və adsorbentlərin yaradılması

MÜHÜM NƏTİCƏ

1. İlk dəfə olaraq tərkibində keçid metalları olmayan nanoquruluşlu polimer karbon nitridin hidrogen molekulunu aktivləşdirmək xassəsi müəyyən edilmiş və bu katalizatorun iştirakı ilə çoxtonnajlı sənaye məhsulu olan polistirol istehsalında fenilasetilenin stirola selektiv hidrogenləşmə üsulu işlənib hazırlanmışdır.

Fenilasetilenin stirola və etilbenzola çevrilməsi

İcraçılar: kimya üzrə elmlər doktoru Vaqif Əhmədov, kimya üzrə fəlsəfə doktoru İsrafil Əhmədov, Vüsal Əhmədov, kimya üzrə fəlsəfə doktoru Həbib Nurullayev

V.M. Akhmedov, I. Ahmadov, H.G. Nurullayev, V.M. Ahmadov. New metal-free Catalysts for the selective hydrogenation of multiple bonds in aromatic hydrocarbons based on graphitic carbon nitrides. Azerbaijan Chemical Journal, 2016, № 4.

2. Sualtı obyektlərin aşkar edilməsi üçün geniş tezlik intervalına malik akustik antenaların hazırlanması məqsədi ilə poli-N-vinilpirrolidon və qummiarabik sopolimeri əsasında ölçüləri 7-9 nm olan yeni sinif pyezoelektrik gümüş nanokompozitləri alınmışdır.

İcraçılar: akademik Dilqəm Tağıyev, kimya üzrə elmlər doktoru Nizami Zeynalov, kimya üzrə fəlsəfə doktoru Şamo Tapdıqov, Səadət Hümbətova

S.F.Humbatova, N.A.Zeynalov, D.B.Taghiyev, Sh.Z.Tapdigov, S.M.Mammedova. Chitosan polymer composite material containing of silver nanoparticle // Digest Journal of Nanomaterials and Biostructures, 2016, Vol.11,. № 1, p.39-44.

“SORBSİYA PROSESLƏRİ” şöbəsi

PROBLEM

Katalizin fundamental əsaslarının inkişaf etdirilməsi, yeni katalizatorların və adsorbentlərin yaradılması

MÜHÜM NƏTİCƏ

Filiz emalı tullantı sularından yüksək faizlə (90-95%) Cu²⁺ və Zn²⁺ ionlarının çıxarılması üçün modifikasiya olunmuş bentonit filtri hazırlanmış və İran İslam Respublikasının Gilan Almas şirkətində sənaye miqyasında sınaqdan keçirilmişdir. Alınan nəticə təbii bentonit və ənənəvi istifadə olunan aktiv kömürdən 1,5 dəfə yüksəkdir. (şəkil 4).

İcraçılar: kimya üzrə elmlər doktoru Əli Yaqubov, Şahab Nasseri, Elvin Cabbarov

Ş.A.Nasseri, G.R.Kiani, A.I.Yaqubov, A.Alemi, A.N.Nuriev. Kinetics and thermodynamics study of zinc ions adsorption on to modified nanobentonite Chemical Engineering, 2016, V. 82, №12, p. 820-826.

Şəkil 4. Filiz emali tullanti sularindan cu²⁺ və zn²⁺ ionlarının çıxarılması üçün

istifadə olunan qurğunun texnoloji sxemi

1 - flotasiya çəni, 2 - qarışıq üçün çən, 3 - zəif axın üçün çən, 4 - ilkin çökdürülmə,

5- tarazlayıcı çən, 6- hidroliz üçün bioreaktor, 7- bioreaktor antasid, 8- asetat çəni,

9 - metan üçün çən, 10 - aktiv şlam reaktoru, 11 - bioloji çökdürülmə çəni, 12 - xloru qarışdırma çəni, 13 - karbon filtri, 14 - bentonit uf – filtri, 15 - aktiv şlamın saxlanılması üçün yer, 16 - əhəngin içəri ötürülməsi üçün sistem, 17 - atomun ötürülməsi üçün sistem, 18 - xlorun ötürülməsi üçün sistem

2015-ci ildə ƏLDƏ EDILƏN MÜHÜM NƏTICƏLƏR:

“KOHERENT-SİNXRONLAŞDIRILMIŞ OKSİDLƏŞMƏ REAKSİYALARI” şöbəsi

Problem

Katalizin fundamental əsaslarının inkişaf etdirilməsi, yeni katalizatorların və adsorbentlərin yaradılması

Mühüm nəticə:

İlk dəfə olaraq əsas işçi elementi dəmirporfirin biomimetik katalizatoru olan yarımkeçirici (Si) tərkibli katalaz tipli biomimetik elektrod hazırlanmışdır. Elektrodun yüksək aktivliyi və həssaslığı H₂0₂-in məhlulda 10^-6küt.%-ə qədər qatılığını təyin etməyə imkan verir və H₂O₂-in təsirinə qarşı davamlı olub təkrar istifadə üçün yararlıdır.

İcraçılar: akademik Tofiq Nağıyev, k.ü.f.d. Nəhməd Əli-zadə, e.i. Nurana Məlikova

OKSİDLƏŞDİRİCİ HETEROGEN KATALİZ” şöbəsi

Problem

Katalizin fundamental əsaslarının inkişaf etdirilməsi, yeni katalizatorların və adsorbentlərin yaradılması

Mühüm nəticə:

Krekinq və piroliz qazlarının emalı kompleksinin optimal layihələşdirilməsi misalında kimya-texnoloji sistemlərin modelləşdirilməsi və optimal layihələşdirilməsinin yeni metodu (optimal uzlaşdırılmış material və istilik axınlarının təyini) işlənib hazırlanmışdır.

İcraçılar: akademik Ağadadaş Əliyev, t.ü.f.d.,ap.e.i. Alla Hüseynova, t.ü.f.d., b.e.i. Aqil Səfərov

“NANO- VƏ ELEKTROKATALİZ” şöbəsi

Problem

Katalizin fundamental əsaslarının inkişaf etdirilməsi, yeni katalizatorların və adsorbentlərin yaradılması

Mühüm nəticə:

Doksorubisin antibiotikinin uzun müddətli bioloji aktivliyini saxlamaq məqsədilə onun immobilizasiyası üçün daşıyıcının tərkibində 14-18 nm ölçülü gümüş nanohissəcikləri olan poli-N-vinilpirrolidon və qummiarabik əsaslı nanobiokompozitlər sintez olunmuşdur.

İcraçılar: k.e.d. Nizami Zeynalov, k.ü.f.d., b.e.i. Şamo Tapdıqov, e.i. Samirə Məmmədova

“QEYRİ-ÜZVİ FUNKSİONAL MATERİALLAR” şöbəsi

Problem

Mineral və bərpa olunan xammal emalının fiziki-kimyəvi əsasları və yeni qeyri-üzvi funksional materialların sintezi.

Mühüm nəticə:

ШХ15 poladı üzərində qarışıq Cr-Ti karbidləri formalaşdırılmış örtüyə molibdenin daxil edilməsi ilə poladın korroziyaya və eroziyaya dayanıqlığı əsaslı şəkildə yüksəldilmiş və onun pittinq əmələgətirmə potensialı 200 mV müsbət tərəfə sürüşdürülmüşdür. Termodiffuziya üsulu ilə işlənmiş bu tip poladlar sənayenin bir çox sahələrində, o cümlədən hərbi sənayedə də istifadə oluna bilər.

İcraçılar: k.ü.f.d. Hilal Tahirli, e.i. Elşən Əkbərov

KİMYƏVİ VƏ EKOLOJİ PROSESLƏRİN MODELLƏŞDİRİLMƏSİ VƏ TEXNOLOGİYASI şöbəsi

Problem

Kimyəvi proseslərin texnologiyası və modelləşdirilməsi.

Mühüm nəticə:

Pirokondensatın yüngül qətranından ilk dəfə olaraq yeni texnologiya ilə alkilləşmə prosesində xammal kimi istifadə edilə bilən, təmizliyi 98,5% olan benzolun alınma prosesi təklif olunur. Üsul texnoloji cəhətdən sadəliyi, hidrodealkilləşmə mərhələsini istisna etməyi, az enerji və metal tutumluğu, iqtisadi cəhətdən əlverişli olması ilə fərqlənir.

İcraçılar: t.e.d., professor Fikrət Sadıxov, k.ü.f.d. İdris Hüseynov, mühəndis İradə Məmmədova

2014-cü ildə İNSTİTUTDA AŞAĞIDAKI MÜHÜM NƏTİCƏLƏR ALINMIŞDIR

Molekulyar naqillər kimi nano-elektronikada pers- pektiv materiallar hesab edilən və xətti molekul zəncirində 11 nikel atomu saxlayan metal-strinq kompleks ilk dəfə sintez edilmişdir. İndiyə qədər məlum olan molekulyar naqillər arasında uzunluğu ən çox (32.4 Å) olan bu kompleks ilk metal-strinq molekuldur ki, tərkibində qarışıq valentli nikel hissəcikləri saxlayır;

Reniumun mislə selenidlərinin nazik təbəqələrinin elektrokimyəvi alınma üsulu işlənilmişdir. Çevrilmə və yaddaş effektinə malik olan belə nazik təbəqələr diod kimi yarımkeçiricilər texnikasında və fotoelektrod kimi günəş enerjisinin çevrilməsində perspektivli materiallar hesab edilirlər;

Ərintidən kristallaşma proseslərinin idarə oluna bilməsini nəzəri əsaslandırmaq üçün binar və kvazibinar sistemlərdə faza diaqramlarının tarazlıq koordinatlarını, kristallaşma prosesinin termodinamik və kinetik parametrlərini əlaqələndirən yeni tənlik alınmış və müxtəlifsistemlərə tətbiq etməklə təcrübi sübut edilmişdir;

Neft emulsiyasının sudan ayrılmasının və təbəqələşməsinin effektivlik dərəcəsini, zamandan asılı olaraq ayrılan suyun miqdarını və prosesin aparat tərtibatını hesablamaq üçün su damlalarının koalessensiyasının yeni kinetik modeli yaradılmışdır.

Uzun müddət ardıcıl aparılmış elmi-tədqiqat işlərinin nəticəsi dövlət səviyyəsində qiymətləndirilmiş və bu institutların əməkdaşlarından 1 nəfər Sosialist Əməyi Qəhrəmanı fəxri adına, 1 nəfər «Lenin» mükafatına, 5 nəfər Azərbaycan Dövlət Mükafatına, 1 nəfər SSRİ Lenin Komsomolu mükafatına, 2 nəfər «Lenin», 1 nəfər «Oktyabr İnqilabı», 3 nəfər «Qırmızı Əmək

Bayrağı», 5 nəfər «Şərəf Nişanı», 5 nəfər «Şöhrət» ordenlərinə, 5 nəfər «Əməkdar elm xadimi» fəxri adına, Əməkdə fərqləndiyinə görə, «Tərəqqi», Akademik N.S.Kurnakov adına medallara, Azərbaycan Ali Sovetinin və AMEA-nın Fəxri Fərmanlarına və digər mükafatlara layiq görülmüşlər.

İNSTİTUTUN FƏALİYYƏTİ DÖVRÜNDƏ ƏLDƏ EDİLƏN ƏSAS NAİLİYYƏTLƏR

Respublikanın mineral və neft-lay sularında, müxtəlif tip süxurlarda nadir və radioaktiv elementlərin yayılma qanunauyğunluqları öyrənilmiş, Kiçik Qafqazın şimal-şərq hissəsindəki hidrotermal filiz kompleksinin mineralogiyasının və geokimyasının yeni sxemi işlənib hazırlanmış, Böyük Qafqazın cənub yamaclarında tapılmış kolçedan-polimetal yataqlarının (Filizçay, Katex, Katedağ və s.) geokimyası öyrənilmişdir;

Neft-su-süxur üçlü heterogen sistemlərdə mikroelementlərin paylanması və onların mineral neft-lay və dəniz sularından sorbsiya mexanizmi öyrənilmişdir. Neft mədənlərində neft-plast suları–süxur sistemində nadir və radioaktiv elementlərin paylanması tədqiq edilərək, onların miqrasiyası, səpələnməsi və toplanmasının qanunauyğunluqları müəyyən edilmişdir;

Alunit filizinin mövcud emalı texnologiyasının təkmilləşdirilməsi nəticəsində iqtisadi baxımdan səmərəli və ekoloji cəhətdən təmiz olan texnoloji proses işlənib hazırlanmış və sınaqdan keçirilmişdir. Zəif alunitləşmiş süxurların kombinə edilmiş turşu-qələvi üsulu ilə işlənməsinin elmi əsasları işlənib hazırlanmışdır;

Polimetal sulfid filizinin bir neçə variantda kompleks emalının texnoloji sxemi işlənib hazırlanmışdır ki, bu sxem filizin tərkibində olan makroelementlərlə (dəmir, kükürd, mis, sink, qurğuşun) yanaşı bir çox nadir və qiymətli metalların çıxarılmasına imkan yaradır;

Daşkəsən dəmir filizini və titan maqnetit konsentratlarını təbii qazla birbaşa reduksiya etməklə poladəritmə, ovuntu metallurgiyası və s. istehsal sahələri üçün reaktiv təmizliyinə malik qiymətli xammalların (dəmir, titan 4-oksid, vanadium 5-oksid, xrom birləşmələri) alınması və filizin zənginləşməsi nəticəsində alınan tullantılardan maqnetit və mis-kobalt konsentratının çıxarılması texnologiyasının elmi əsasları işlənib hazırlanmışdır;

Neft emalından birbaşa alınan və yaxud sintez olunan səmərəli ekstragentlər (naften turşuları və onların törəmələri) aşkar edilmiş, işlənilmiş sənaye məhsullarından yüksək keyfiyyətli mis kuporosu və nikel-sulfat alınmasının texnologiyası təcrübi-sənaye qurğusunda sınaqdan keçirilmiş, nadir-torpaq elementlərinin selektiv çıxarılması və bir sıra duzların təmizlənməsinə imkan verən ekstraksiya üsulları təklif olunmuşdur;

Bir sıra nəcib elementlərin təyininin yüksək həssaslıq və seçiciliyə malik spektrofotometrik, ekstraksiyalı fotometrik, atom-absorbsiya üsulları işlənib hazırlanmış və onların bir çoxu istehsalat və elmi-tədqiqat laboratoriyalarında mürəkkəb tərkibli təbii və sənaye nümunələrinin analizində istifadə edilmişdir;

Kalsium silikatları kristallarının quruluşu öyrənilməklə sementin bərkiməsinin nəzəri əsasları verilmiş, dünya tədqiqatçılarını maraqlandıran fundamental texnoloji məsələləri həll etməklə yanaşı, mineralların quruluşunda böyük kationların aparıcı rolu haqqında konsepsiya sübut edilmişdir. Kalsium silikatlarının kristallokimyəvi təsnifatı nizama salınaraq bağlayıcılığın kristallokimyəvi nəzəriyyəsinin əsası qoyulmuşdur. Kristallokimya elminə “quruluş vahidi” anlayışı daxil edilmiş, ona yeni tərif verilmiş və qeyri-üzvi maddələrin məqsədli sintezi məsələsində bu anlayışın aparcı ideya olacağı qeyd edilmişdir;

Nadir və nadir-torpaq elementlərinin xalkogenidləri, oksixalkogenidləri əsasında çoxlu sayda birləşmələr və bərk məhlullar sintez olunmuş, onların monokristallarının yetişdirilməsi üsulları hazırlanmış, kristal quruluşları açılmış, fiziki-kimyəvi, maqnit və optiki xassələri tədqiq olunmaqla spektrin müxtəlif sahələrində işləyə bilən şüa mənbələri və müxtəlif qəbuledicilərin hazırlanmasında istifadə olunması müəyyənləşdirilmiş və bir sıra qapalı müəssisələrdə tətbiq olunmuşdur. Maqnit yarımkeçiricilərin sintezi və tətbiqi sahəsində aparılan tədqiqatların əhəmiyyəti və səviyyəsinə görə institut bu sahələr üzrə keçmiş SSRİ məkanında baş aparıcı təşkilat kimi fəaliyyət göstərmişdir;

Xelat əmələ gətirən liqandlarla (şiff əsaslı karboksilatlar, ksantogenatlar və s.) keçid metalların stabil nitroksil radikal tərkibli kompleksləri sintez olunmuş, onların molekulyar və kristal quruluşu öyrənilmiş, paramaqnit mərkəzlər arasında elektron mübadiləsi enerjisi təyin olunmuşdur. Göstərilmişdir ki, radikal mərkəzin (nitroksilin) metalın (Cu(II)) koordinasiya sferasına daxil olması radikalın aktivləşməsinə səbəb olur. Koordinasiya olunmuş salisilaldiminatlarda yeni oksidləşmə C–C qoşulma reaksiyası aşkar edilmişdir;

Karbohidrogenlərin amorf və kristallik alümosilikatlar (seolit və seolitə-bənzər sistemlər) üzərində çevrilmələrinin elmi və praktiki məsələləri həll edilmiş; alifatik spirtlərin, olefin və parafin karbohidrogenlərinin oksidləşdirici çevrilməsi reaksiyaları üçün selektiv və aktiv polifunksional seolit katalizatorların məqsədyönlü konstruksiya edilməsinin elmi əsasları işlənib hazırlanmış; V-P-O/SiO₂ katalitik sistemləri üzərində
C₁–C₄ alifatik, olefin, dien sırası xlorlu karbohidrogenlərin oksidləşmə reaksiyasının tədqiqi sayəsində sənaye tullantılarının zərərsizləşdirilməsi üçün yeni imkanlar aşkar edilmiş; mikrodalğalı stimullaşdırılmış reaksiyalar üçün ifrat yüksək tezlik diapazonunun elektromaqnit şüalanmasının intensiv udma qabiliyyətinə malik olan bir sıra heterogen katalizatorlar işlənib hazırlanmışdır;

Aromatik nitrillərin bütöv bir sırasının yeni və səmərəli, praktiki olaraq tullantısız alınma prosesləri yaradılmış və alkilbenzolların aşağı temperaturlu maye fazada oksidləşdirici ammonoliz prosesi işlənilmişdir. Bu üsul texnoloji əlverişli şəraitlərdə bir sıra vacib aromatik mono- və dinitrilləri sintez etməyə imkan yaradır;

Koherent-sinxronlaşdırılmış reaksiyalar nəzəriyyəsi yaradılmış və hidrogen peroksidlə qaz fazalı oksidləşmə reaksiyalarının eksperimental tədqiqi yolu ilə nəzəriyyə təsdiq edilmişdir. Bununla da kimyəvi kinetika inkişaf etdirilmiş və mürəkkəb reaksiyaların yeni kinetik təhlil üsulu təklif edilmişdir. Hidrogen peroksidlə üzvi birləşmələrin sərbəst radikallı mexanizm üzrə oksidləşməsi reaksiyaları sahəsində ilk dəfə olaraq mühüm nəzəri və praktiki əhəmiyyətli koherent-sinxronlaşdırılmış dehidrogenləşmə, epoksidləşmə, atmosfer azotunun fiksasiyası və təbii qazın oksidləşməsi reaksiyaları tədqiq edilmişdir. Monooksigenaz, peroksidaz və katalaz reaksiyalar sahəsində yeni – imitasion kataliz elmi istiqamətinin əsasları inkişaf etdirilmiş və bu istiqamətin biotexnologiyada tətbiqi nəticəsində yeni biomimetik sensorlar işlənib hazırlanmışdır;

Molekulyar azotun hidrogen peroksidlə fiksasiyası reaksiyasının mexanizmi üzrə xaricdə aparılmış kvant - kimyəvi və eksperimental tədqiqatlar nəticəsində davamlı

HOO–N=N–OOH intermediatının mövcudluğu təsdiq edilmiş və bu proses “Nağıyev effekti” adlandırılmışdır;

Sənaye tullantı sularının zəhərli maddələrdən və neft məhsullarından təmizlənməsi, sənaye qazlarının və maye karbohidrogenlərin qurudulması prosesləri üçün Azərbaycanda böyük yataqlara malik olan təbii seolitlər və alümosilikatlar əsasında yüksək effektli sorbentlər yaradılmışdır;

SSRİ Dövlət Elm və Texnika Komutəsinin “Dünya okeanı” elmi proqramı çərçivəsində Xəzər dənizi suyundan sorbsiya üsulu ilə uran, kobalt və misin tutulmasının elmi əsasları işlənmiş və yarımsənaye qurğusunda sınaqdan keçirilmişdir;

Kimya texnologiyasında resirkulyasiya proseslərinin nəzəriyyəsi yaradılmış, kimyəvi müəssisələrin, xüsusilə kimya kombinatlarının layihələşdirilməsinin nəzəri əsaslarına xidmət göstərən qlobal optimallaşdırma üsulu işlənib hazırlanmış, kimya proseslərinin optimallığının yüksəldilməsi yolları göstərilmiş; kimya texnologiyasına yeni prinsip-ümumi superoptimallaşdırma prinsipi daxil edilmiş; mürəkkəb texnoloji sistemlər üçün üç mərhələli: dekompozision-qlobal, regional və lokal optimallaşdırma üsulu yaradılmışdır;

Qeyri-stasionar katalitik proseslərin modelləşdirilməsi və optimallaşdırılması nəzəriyyəsi, prinsipləri və üsulları işlənilmiş, bunların əsasında parafin və olefin karbohidrogenlərinin dehidrogenləşməsinin sənaye proseslərinin intensivləşdirilməsi üçün tövsiyələr verilmiş; ilk dəfə olaraq katalizatorun seçilməsi üçün reaksiyanın sürətini maksimal dərəcəyə çatdırmağa imkan verən yeni yanaşma işlənib hazırlanmışdır;

Reaktor-regenerator blokunda dövr edən qaynar laylı katalizatorun iştirakı ilə gedən prosesin riyazi modelinin tərtib edilməsinin ümumi prinsipləri, həm katalizatorun aktivliyinin dəyişməsi, həm də blokun optimal iş rejimini təmin edən iki elementinin qarşılıqlı təsiri nəzərə alınmaqla işlənib hazırlanmışdır;

Prinsipcə yeni növ reaktor-elektrokimyəvi yanma kamerası yaradılmış və onun əsasında elektrik diffuziya qövsündə oksidləşdirici pirolizlə təbii qazdan asetilenin alınma prosesi işlənib hazırlanmışdır;

Kimya texnologiyası aparatlarının istilikdəyişmə səthində bərk fazanın çökdürülməsi ilə çoxfazalı sistemlərin axın proseslərinin nəzəriyyəsi işlənilmiş və ağır neftlərin emal prosesləri, həmçinin Sumqayıt superfosfat zavodunda tozvari materialların dənəvərləşdirilməsi prosesinin idarə olunması üçün elmi əsaslandırılmış tövsiyyələr verilmişdir;

Metal, yarımkeçirici örtük və təbəqələrin elektrokimyəvi alınması, elektrokimyəvi təmizləmə və çökdürmə, üzvi birləşmələrin elektrokatalizi prosesləri; mürəkkəb tərkibli aqressiv mühitlərdə baş verən korroziya prosesləri üçün ingibitorlar və onların qarışıqları hazırlanmış, elektrokimyəvi və birgə mühafizə metodlarının istifadə edilməsi şəraiti öyrənilmiş, səthlərin elektrokimyəvi işlənməsi, metal və qeyri-metal örtüklərdən istifadə etməklə sənayenin müxtəlif sahələri üçün elmi cəhətdən əsaslandırılmış metodlar və mühafizə vasitələri işlənib hazırlanmışdır;

Kompleks əmələgətirən polimer sorbentlər və metal polimer kompleks katalizatorların alınmasının və xassələrinin tənzimlənməsinin yeni prinsipləri işlənib hazırlanmışdır. Metalın sorbsiya olunması üçün əlverişli vəziyyət yaradan şişmiş polimer gellərdən seqmentlərin konformasion dəyişdirilməsinin sürətini müəyyən edən yeni mərhələ aşkar edilmişdir;

Metalpolimer komplekslər əsasında tərkibində oksigen və azot funksional qrupu olan makroliqandlar kauçuk əsaslı polimerlərə calaq olunmuş və onların əsasında gel-immobilizə olunmuş katalitik sistemlər alınmışdır. Yüksək dərəcədə şişmə qabiliyyətinə malik olan belə katalizatorlar kimyəvi cəhətdən özlərini homogen katalizator kimi aparır, digər tərəfdən onlar heterogen katalizatorlar kimi reaksiya mühitindən asanlıqla ayrılıb təkrar istifadə oluna bilər. Onların aşağı molekullu olefinlərin dimerləşməsi və sodimerləşməsi reaksiyalarında yüksək aktivliyə, selektivliyə və stabilliyə malik olması müəyyən edilmişdir.

JURNALLAR

Faydalı linklər