Malaxitin — gözəl yaşıl mineraldan ibarət bu daşın çirklənmiş sudan təhlükəli metalların cəzb edilməsi qabiliyyəti əvvəl düşünüldüyündən daha mürəkkəb imiş. Rusiya alimləri müəyyən ediblər ki, onun səmərəliliyi çox kiçik bir amildən — hissəciklərinin ölçüsündən asılıdır. Bu kəşf sənaye tullantı sularının təmizlənməsi texnologiyalarında inqilab yarada bilər.

Alimlər  məşhur naxışlı daş olan malaxiti ətraflı öyrənərək müəyyən ediblər ki, onun suda həll olma və tullantılardan mis ionlarını çökmə qabiliyyəti birbaşa kristalların ölçüsündən asılıdır. Hissəciklər nə qədər kiçikdirsə, bir o qədər aktiv və “həll olunan” olurlar. Bu fakt mühəndislərin reagenti yalnız məlumat kitabçasına baxaraq seçməsi kimi sadə yanaşmanı şübhə altına alır.

Dəqiq təcrübələr seriyası göstərib ki, düzgün nəticə əldə etmək üçün adətən olduğu kimi bir həftə gözləməyə ehtiyac yoxdur — malaxitlə su arasında tarazlıq cəmi bir günə yaranır. Daha uzun müddət gözləmək isə nəticəyə zərər vurur, çünki su havadan karbon qazını udmağa başlayır və nəticələr təhrif olunur. Daha bir mühüm nəticə: adətən nümunəni mərkəzdənqaçırma üsulu ilə (sentrifuqa) təmizləmək prosesə mənfi təsir göstərir. Bu zaman iri hissəciklər ayrılır, suda isə ən xırda və “aktiv” hissəciklər qalır, nəticədə həllolma göstəriciləri süni şəkildə yüksək görünür.

Alimlər elektrik keçiriciliyi üsulundan istifadə edərək üç malaxit nümunəsinin davranışını müqayisə ediblər: biri mis istehsalının tullantılarından sintez edilmiş, biri kimyəvi reaktiv kimi alınmış, digəri isə həmin reaktivin toz halına gətirilmiş variantı. Məlum olub ki, daha iri və yumru hissəciklərə malik nümunələr (sintez olunmuş və toz halına salınmış) gözlənildiyi kimi aşağı həllolma göstərirlər. Lakin,  ən xırda iynə formalı kristallardan ibarət reaktiv daha yüksək aktivlik nümayiş etdirir.

Bu maraqlı hadisə klassik Gibbs–Tomson qanunu ilə tam uyğun gəlir. Qanuna görə, kiçik hissəciklərin səthi daha “gərgin” olur və bu, onların məhlulla qarşılıqlı təsirini gücləndirir. Alimlər hətta bu asılılığı təsvir edən formulu da tərtib edib və məlaxitlə su arasındakı sərhəddə səth enerjisini qiymətləndiriblər.

Bu fundamental tədqiqatın praktiki nəticəsi sənaye üçün hazır təlimatdır: qalvanik istehsalat tullantı sularından misin səmərəli çökməsi üçün kiçik kristallı məlaxit istifadə olunmalı, məhlul cəmi bir gün saxlanmalı və sentrifuqadan uzaq durulmalıdır. Bu, təhlükəli metalları təhlükəsiz səviyyəyədək azaldan daha effektiv və iqtisadi təmizləmə texnologiyaları yaratmağa imkan verəcək.

Beləliklə, gözəl naxışlı malaxit sadəcə bəzək daşı deyil, xüsusiyyətləri incə şəkildə tənzimlənə bilən “ağıllı” materialdır və bu da ətraf mühitin qorunmasında yeni imkanlar açır.

Tədqiqat “Kimyəvi fizika və mezoskopiya” jurnalında dərc olunub.